TBMM Genel Kurulu'na gelen "İç Güvenlik Paketi", polise verilen yetkiler, arama ve dinleme gibi özel hayatın gizliliği gibi yönleriyle kamuoyunda tartışılıyor ancak paketin getirdiği düzenlemeler ABD ve Avrupa ülkelerindeki mevcut uygulamalarla örtüşüyor.
Kamuoyunda "İç Güvenlik Paketi" olarak bilinen "Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı" ile özellikle toplantı ve gösteri yürüyüşleri, önleme dinlemesi, polisin güç kullanması ve gözaltı yetkisi, uyuşturucu gibi konularda atılacak adımlar ABD ile İngiltere, Almanya, Fransa, Hollanda gibi Avrupa ülkelerinde uzun süredir uygulanıyor.
Türkiye'de toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde kanunda var olan "silah, taş, plastik çubuk, sopa, demir bilye, havai fişek, yakıcı ve yaralayıcı eczalar ve benzeri maddelerle, kimliğini gizlemek amacıyla yüzlerini bez ve benzeri şeylerle kapatanlar"a verilen cezalar getirilen düzenlemeyle artırılıyor. Terör örgütü propagandasına dönüştürülen gösterilerde ise cezalar daha da ağırlaştırılıyor.
ABD'de anayasanın birinci ek maddesi ile ifade ve toplanma özgürlüğünün güvence altına alınırken gösteri talepleri, "tartışmalı konuda" olduğu gerekçesiyle reddedilemiyor ancak protestocuların üzerinde silah bulundurması, maske takması, molotofkokteyli veya havai fişek kullanması gözaltıyla sonuçlanabiliyor.
İngiltere'de yasa dışı örgüt ve topluluklara ait amblem, işaret taşımak ve bunları üzerinde bulunduran üniforma ya da üniformayı andırır giysiler giymek suç sayılıyor. Terör örgütünün propagandasına dönüştürülen yürüyüşlerde ise yüzünü tamamen veya kısmen kapatanlara beş yıla kadar hapis cezası veriliyor.
Yaralayıcı özellikte silahların taşınmasının yasak olduğu Fransa'da yasa dışı örgütlere ait amblem, üniforma taşımak yasak.
Gösteri özgürlüğünün anayasal bir hak olarak teminat altına alındığı diğer bir ülke olan Almanya'da gösteri düzenlemek için önceden izin almak gerekmiyor ancak gösteri öncesi bunun mutlaka polise beyan edilmesi gerekiyor. Polis kamu güvenliğinin tehlikeye gireceği durumlarda gösterinin yapılacağı alanı değiştirebiliyor ya da terör saldırısı ihtimali veya istihbaratı gibi durumlarda sınırlamalar getirebiliyor. Almanya'da terör dahil her türlü yasa dışı örgütün işaretlerini taşıyan pankart, bayrak ya da dövizlerin açılması yasak. Bu yasağa uymayanlara üç yıla kadar hapis cezası veya hakimin takdirine göre para cezası verilebiliyor.
Gösteri ve toplantı özgürlüğünün yasal hak olduğu Hollanda’da emniyet güçleri, izinsiz eylemlere izin vermiyor. Gösteri ve toplantı iznini ise yerel yönetimler veriyor. Bu kapsamda herkes istediği yerde gösteri düzenleyemiyor. Hemen hemen her şehirde, istisnalar hariç, gösteriler için kullanılan alanlar bulunuyor. Polis, izinsiz gösterilere, belirtilen alanın ya da zamanın dışında yapılan gösterilere müdahale etme hakkına sahip. Tehlikeli durumlarda polis, önce sesli ikaz yapıyor. Buna uyulmaması halinde biber gazı, cop ve en son gerekirse silah kullanma hakkına sahip. Tehlikeli durum ise polisin ya da başka birinin can güvenliği riskinin ortaya çıkmasıyla tanımlanıyor.
Polisin silah kullanması
Türkiye'deki yeni düzenlemeyle polis okul, kamu binası, ibadethane gibi yerlere molotof, patlayıcı, yanıcı, yakıcı, boğucu, yaralayıcı ve benzeri silahlarla saldıranlara karşı silah kullanabilecek. Ayrıca ateşli silahlarla ilgili kanunda sayılan silahlara, havai fişek, molotof ve diğer el yapımı olanlar dahil, demir bilye ve sapan ibaresi de ekleniyor. Vatandaşın canına, konutuna, işyerlerine, araçlarına, halkın tek tek veya toplu halde bulunduğu açık ve kapalı alanlara molotof ve benzeri maddelerle saldırılması hallerinde polisin silah kullanmasının şartları, 'saldırıyı etkisiz kılmak amacı ve saldırıyı etkisiz kılacak ölçüde' şeklinde belirginleştiriliyor.
ABD'de güvenlik birimlerinin aşırı veya öldürücü kuvvet kullanımı, "şüphelinin, görevliye ya da bir başkasına büyük oranda fiziksel zarar tehdidi oluşturması, şüphelinin kaçmasını engellemenin başka yolunun bulunmaması, mümkün olmayan durumlar dışında görevli memurun şüpheliye yeteri kadar ikazda bulunmuş olması" şeklindeki "makul koşullara" bağlanıyor.
İngiltere'de polis topluma yönelik zarar verici herhangi bir durumda vatandaşların korunması veya saldırganın eyleminin engellenmesi kapsamında, silah kullanımı da dahil olmak üzere tüm yetkilerini kullanabiliyor. Polis, toplantı alanında silahlı saldırılarda veya daha genel durumda kontrolü başka türlü sağlayamadığını düşündüğü durumlarda kuvvete başvurabiliyor.
Almanya'da polisin silah kullanma hakkı eyaletler arasında farklılık gösteriyor. Polis, ancak zanlının elinde silah varsa, kişi herhangi birinin canına kastetme amaçlı saldırı ya da kamu binalarına silahlı saldırı düzenliyorsa önce uyarı ateşi açabiliyor. Bu yeterli olmazsa öldürme amacı gütmeden kişi veya kişilere ateş açabiliyor.
Hollanda’da resmi güvenlik görevlileri tehlike anında farklı önlemler alma yetkisine sahip. Polis tansiyonun yükseldiği ortamlarda önce sesli ikazda bulunuyor. Bunun fayda sağlamaması durumunda biber gazı spreyi, cop ve son olarak gerekirse silah kullanma hakkına sahip. Tehlikeli durum ise polisin ya da başka birisinin can güvenliği riskinin ortaya çıkmasıyla tanımlanıyor. Silahına başvuran polis ihtiyaç halinde önce uyarı ateşi yapıyor. Polis ciddi suç şüphesi taşıyan birisinin yakalanması için de silahla ateş edebiliyor.
Önleme dinlemesi
İç güvenlik paketinde yapılan değişiklikle, dinlemeler yılda en az bir kez denetlenecek. İletişim tespit kararları sadece Ankara’da yerleşik, kanunla belirlenmiş makamlar tarafından verildiğinden ve bu işlem uzmanlık gerektirdiğinden karar almaya yetkili ve görevli hakim Ankara ağır ceza mahkemesi üyesi olarak düzenleniyor. Denetlemeler Başbakanlık Teftiş Kurulu tarafından da yapılabilecek. Denetimlerin sonuçları bir rapor halinde TBMM Güvenlik ve İstihbarat Komisyonu'na sunulacak.
ABD'de federal yasalara göre, dinlemelere "tarafsız federal yargıç"ın karar vermesi gerekiyor. Yargıç izni olmadan dinleme yapılması önemli ağır suç olarak görülüyor. Dinlemeler genelde terörle mücadele ve çok ciddi suçlarla ilgili olarak yapılabiliyor. Ancak ABD başkanlarının, ulusal güvenlik gerekçesiyle istihbarat amaçlı olarak mahkeme izni olmadan dinlemeler yapılması yönünde emir verme yetkisi bulunuyor.
İngiltere’de iletişime müdahale ve dinleme başvuruları mevcut yasalar kapsamında bazı kişi ve kurumlar tarafından yapılabiliyor. Acil durum olarak görülen 24 saat içerisinde ilgili bakanın olmadığı durumda bile yine bakanın konuyla ilgili yetkiliye izni şart koşuluyor. Adı geçen kişi ve kurumların başvurusunun ilgili bakan tarafından onaylanmasının ardından telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin tespit edilip, dinlenmesi için yeterli görülüyor.
Fransa’da telefon dinlemeleri, organize suçlar hariç, "özgürlükler ve tutuklama hakimi" tarafından savcı talebiyle veya tetkik hakiminin izniyle yapılabiliyor. Kaçak bir kişinin bulunması için her iki ayda bir yenilenmek üzere, altı ay boyunca telefonlar dinlenebiliyor. Milli güvenlik, ekonomik ve bilimsel potansiyellerin korunması, organize suç ve terörizmle ilgili durumlarda başbakanın istisnai kararıyla dörder aylık dönemlerde telefonlar dinlenebiliyor.
Almanya'da telefon dinlemeleri mahkeme kararı olmadan yapılamıyor. Mahkeme, organize suç, terör suçları, fuhuşla mücadelede polisin elinde ciddi şüphe olması durumunda dinleme kararı verebiliyor.
Hollanda'da mahkeme kararıyla telefon dinlemesi yapılabiliyor. Dört haftalık dinleme izni, gerekli durumlarda savcılık tarafından uzatılabiliyor. Polisin izinle dinlediği telefon konuşmalarında elde ettiği delilleri başka olay ya da kişiler hakkında kullanabilmesi için yargı kararı gerekiyor. Dinlemeler soruşturmanın içeriğine bağlı olarak değişen sürelerde saklanıyor.
Uyuşturucu
Türkiye'deki yeni düzenlemeyle bonzai, uyuşturucu ve uyarıcı madde imal ve ticareti suçuna verilecek cezaların TCK kapsamına alınması öngörülüyor. Bu maddelere yönelik ceza yarı oranında artırılacak.
ABD’de tıbbi amaçlı kullanılan bonzai, satışı ve kullanımı kontrol altında tutulan maddeler arasında yer almıyor ancak insanların kullanımı için satışı yasa dışı durumda. Eyaletlerde de uyuşturucu konusunda cezalar yüksek.
İngiltere’de, yasal düzenlemeler çerçevesinde kokain, ecstasy, eroin, LSD, mantar, methadone, cristal meth kullanımına yedi yıla kadar hapis ve üst limitsiz para cezası verilebiliyor. Uyuşturucu satışına iştirak eden kişilere verilen cezalar duruma göre müebbet hapse kadar çıkabiliyor. Amfetamin, kenevir, kodein, ketamin gibi sentetik uyuşturucuların kullanımında ise beş yıl hapis cezası ve üst limitsiz para cezası öngörülüyor. Bu maddelerin satışı ya da temini 14 yıla kadar hapis ve para cezasını gerektiriyor.
Fransa’da uyuşturucu ve uyarıcı madde ticaretini yapanlara 10 yıl hapis ve 7,5 milyon avroya kadar para cezası veriliyor. Bu maddeleri başkalarının kişisel kullanımı için karşılık almadan devreden kişilere beş yıla kadar hapis ve 75 bin avroya kadar para cezası veriliyor. Uyuşturucu madde imali 20 yıl hapis 7,5 milyon avroya kadar para cezasını, “organize” üretim, ihraç veya ithali ise 30 yıl hapis 7,5 milyon avroya kadar para cezası getirebiliyor. Organize suç örgütünün başında olmak ise müebbet hapis ve 7,5 milyon avroya kadar para cezasıyla yargılamayı mümkün kılıyor.
Almanya'da uyuşturucu madde kullanmak ve satmak yasak ancak 5 grama kadar esrar maddesi "kullanmak amaçlı" bulundurulabiliyor. Almanya'da uyuşturucu satmanın cezası 15 yıla kadar çıkabiliyor. Suçun ilk olması durumunda ceza 10 yılın altında kalıyor. Uyuşturucu kullanan ve satan kişiler suçlarının tekrarlaması durumunda tedavi ettiriliyor.
Ağır ve hafif uyuşturucu ayrımı yapılan Hollanda’da uyuşturucu imali ve ticareti genel anlamda yasak ancak esrar kafelerinde hafif uyuşturucu kabul edilen esrarın 5 grama kadar satılması yasal.
Arama
Paketin getirdiği yeniliklerden biri de kolluğun arama yapabilmesi. Bunun için sınırlılık, yazılı olma hali, tutanak tutulması, gerekçelerin sunulması ve 24 saat içinde hakim onayının alınması gibi zorunluluklar olacak. Bu çerçevede sadece mülki idare amiri tarafından önceden belirlenen sınırlı sayıdaki üst kolluk amirleri arama kararı vermeye yetkili olacak. Yani her kolluk amiri ve memuru arama yetkisine sahip değil. Verilecek arama kararının yazılı olması ve acil durumlarda verilen sözlü emirlerin en kısa sürede yazılı hale getirilmesi zorunlu olacak.
ABD’de polis delillerin yok edilmesi kaygısı gibi "haklı, akla uygun şüphe" gördükleri takdirde izinsiz arama yapabiliyor ve eve kapıyı çalmadan girebiliyor. Araç aramalarında da eğer kişi aracının aranmasına rıza gösterirse, acil durumlar varsa, aracın sahibi gözaltına alındıysa, polisin araçta suç kanıtı olabileceğine yönelik geçerli bir sebebi varsa veya araçta silah saklanması şüphesi gibi polis kendi güvenliğini sağlaması için aracı arama ihtiyacı duyarsa araçta arama yapılabiliyor. Bunun yanında, polisin kişilerin üzerini arama hakkı da bulunuyor.
İngiliz polisinin istediği zaman bir kişiyi durdurma, soru sorma ve duruma göre arama yetkisi bulunuyor. Polisin kişiyi durdurduğunda üniformalı olması, değilse kimlik kartını kişiye göstermesi gerekiyor. Kişinin polisin sorularına yanıt vermeme hakkı bulunuyor. İngiliz polisi, kişinin yasa dışı uyuşturucu, silah, çalıntı mal taşıdığına ilişkin "haklı gerekçeleri" varsa kişiyi durdurup üzerini ya da eşyalarını arayabiliyor. Polis "haklı gerekçeleri" olmadan da bir kişiyi durdurup, arama yapabiliyor. Bu, kişinin herhangi bir şiddet olayında yer almasında, silah taşıdığından şüphelenildiği durumlarda olabiliyor. Polis arama yapmadan önce adını, bağlı bulunduğu karakolu, üzerinizde ne aradığını, neden arama yapmak istediğini, arama yetkisini bildirmek zorunda. İngiliz polisi kişiden ceket, palto ya da eldiven gibi kıyafetlerini çıkarmasını isteyebiliyor. İnançlardan dolayı takılan türban gibi kıyafetlerin de çıkarılmasını talep edebiliyor ancak bunu kamuoyunun gözünden uzak bir yerde yapmak zorunda. Arama için palto ve ceket dışında kişinin giysilerini çıkarmasını talep eden polisin aranan kişiyle aynı cinsiyetten olma zorunluluğu bulunuyor.
Fransa’da polis, herhangi bir kişiyi suçüstü durumunda, sulh hakiminin arama hakkını polise devretmesiyle veya kişi hakkında devam eden soruşturma varsa arayabiliyor. Bununla beraber, polis bir araçta bulunan kişilerden birinin suç işlediği, işleyeceği veya teşebbüs ettiğine dair “şüphe uyandıracak düzeyde makul nedenler” varsa araçta arama yapabiliyor.
Almanya'da bir kişinin üstünün aranması için makul şüphe gerekiyor. Bunun dışında kimse mahkeme kararı olmadan aranamıyor.
Hollanda’da yanlarında kelepçe, silah, biber gazı spreyi, cop ve telsiz taşıyan emniyet görevlileri, savcılık izniyle ev ve üst araması yapabiliyor.
Gözaltına alma yetkisi
Türkiye'de yeni düzenlemeyle polise kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut açık ve yakın bir tehlikeyi veya suç işlenmesini önlemek amacıyla eylemin veya durumun niteliğine göre kişiyi koruma altına almak, uzaklaştırmak, gerektiğinde yakalayarak gerekli kanuni işlemleri yapma yetkisi veriliyor. Suçüstü haliyle sınırlı olmak kaydıyla belirli suçlarda ve sadece mülki amirin belirlediği kolluk amirlerinin emriyle 24 saate kadar, şiddete dayalı toplu suçlarda ise 48 saate kadar gözaltı yetkisi veriliyor. Polis, kişisel olarak bir suçun işlendiğini gördüğünde, kişinin suç işlediğine dair geçerli bir şüphesi olduğunda ve hakim emriyle tutuklayabiliyor.
ABD’de gözaltı süresi 72 saate kadar çıkabiliyor ama eyaletler arasında farklılıklar bulunuyor.
Polisin yetkilerinin yasalarla belirlendiği ve korunduğu İngiltere'de şüpheli görülen bir kişi arama izni olmaksızın gözaltına alınabiliyor. Polis, bir kişiyi evinde ya da aracında gözaltına aldıysa izin gerekmeksizin bu kişinin evinde ya da aracında kanıt toplamak amacıyla arama yapabiliyor. Gözaltına almadan bir kişinin evinde ya da arabasında izinsiz arama yapılması ise yasa dışı kabul ediliyor. İngiltere'de polis, hafif suçlarda 24 saat, adam öldürme gibi ağır suçlarda ise 96 saate kadar kişiyi gözaltında tutabiliyor. Terörle ilgili suçlarda ise gözaltı süresi 28 güne kadar çıkabiliyor.
Fransız polisi, suçun işlendiğini gördüğünde ve hapis cezası gerektirecek bir suç işlediği veya işlemeye teşebbüs ettiğine dair makul sebepler bulunduğuna inanması halinde kişileri gözaltına alabiliyor. Polis böyle bir durumda savcıyı hemen haberdar etmek zorunda. Gözaltı süresi, normal koşullarda 24 saat olmak üzere eğer kişinin suçlandığı hareket en az bir yıl hapis cezasına denk geliyorsa bir kez uzatılarak 48 saate kadar çıkartılabiliyor. "Karışık ve mühim" meselelerde gözaltı 72 saate çıkartılıyor, terör riski varsa 96, hatta 144 saate kadar uzatılabiliyor.
Almanya'da polis kişinin üzerinde silah, kesici delici alet, bomba gibi insan hayatını tehlikeye sokabilecek aletler bulunması durumunda gözaltı uygulaması yapabiliyor. Polisin gözaltı süresi 24 saat ile sınırlı bulunuyor. Adli vaka durumlarında bu süre 48 saate kadar çıkabiliyor.
Hollanda’da polis makul suç şüphesi durumunda kişileri gözaltına alabiliyor. Gözaltına alınan kişi polis karakolunda ilk önce en fazla 6 saat sorgulanabiliyor. Bu sürenin sonunda polis bünyesinde görevli yardımcı savcının kararıyla gözaltı süresi üç güne çıkarılabiliyor. Polisteki araştırmanın bitmemesi halinde gözaltı süresi bu kez savcı kararıyla üç gün daha uzayabiliyor. Suç şüphesinin devamı halinde ilgili kişi mahkemeye sevk ediliyor. Mahkeme ilk etapta iki haftalık tutukluluk kararı verebiliyor.AA
Editör: TE Bilisim
