“Dünyada her şey kadının eseridir.” M. Kemal Atatürk
1. İlk kadın arkeolog: Jale İnan (1943)
Uzun yıllar devam eden programlı kazılarla Perge ve Side antik kentlerinin gün ışığına çıkarılmasına emek vermiş; çıkarılan eserlerin sergilenmesi için Antalya ve Side müzelerinin kurulmasını sağlamıştır. Programlı kazıların dışında tarihi eser kaçakçılığına karşı çeşitli kurtarma kazıları gerçekleştirmiştir. Türkiye’nin ilk arkeologlarından Aziz Ogan’ın kızı, zamanın önde gelen bilim insanlarından Mustafa İnan’ın eşidir.
2. İlk kadın avukat: Süreyya Ağaoğlu (1925)
Hukuk Fakültesi'ne başvuran ilk kız öğrenci olarak fakültenin kız öğrencilere açılmasında öncü rol oynadı. Beraberinde iki kız arkadaşını da (Melda ve Bedia Hanımlar) okula getirip Fakültenin kız öğrencilere açılmasını sağladı. 1925’te fakülteden mezun olduktan sonra Ankara'da Şurayı Devlet Tanzimat Dairesi'nde çalıştı. 5 Aralık 1927’de Ankara Barosu’na kaydoldu. 1928'de serbest avukatlık ruhsatını alarak, “Türkiye’nin ilk kadın avukatı” ünvanının sahibi oldu ve hayatı boyunca avukatlık mesleğini sürdürdü.
3. İlk kadın bakan: Türkân Akyol (1971)
12 Mart 1971 Silahlı Kuvvetler muhtırasının ardından 19 Mart’ta Nihat Erim'in kurduğu 33. Hükümette Sağlık bakanı olarak görev aldı. 1993 yılında Tansu Çiller'in kurduğu 50. Hükümette DYP-SHP koalisyonundan SHP milletvekili olarak, bakanlık yaptı. Üniversite rektörü olarak Türkiye'nin ilk kadın üniversite rektörü ünvanını da aldı.
4. İlk kadın başbakan: Tansu Çiller (1993)
Türkiye'nin ilk ve tek kadın başbakanı (1993-96), dışişleri bakanı (1996-97), başbakan yardımcısı (1996-97) ve ekonomiden sorumlu devlet bakanı (1991-93). 1993 ile 2002 arasında Doğru Yol Partisi (DYP) genel başkanlığı yapmıştır.
5. İlk kadın büyükelçi: Filiz Dinçmen (1982)
Filiz Dinçmen, Ankara Kız Lisesi'ni bitirdikten sonra; 1960 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden mezun olmuştur. 1968-1970 yılları arasında Türkiye Tahran Konsolosluğunda görev alan Dinçmen, daha sonra değişik Ortak Pazar görevlerinde bulunmuştur.
1982 yılında Hollanda Lahey Büyükelçisi görevine getirilerek Türkiye'nin ilk kadın büyükelçisi ünvanını almış ve 1984 yılında Strasbourg'da Avrupa Konseyi Türkiye Daimi Temsilcisi görevine getirilmiştir.
6. İlk kadın doktor: Safiye Ali
Osmanlı İmparatorluğu döneminde çeşitli hizmetleriyle tanınmış bir ailenin kızıdır. Istanbul'da Robert Kolej'i bitirdikten sonra, maddi güçlüklere rağmen Almanya'da tıp eğitimi aldı. Türkiye'nin ilk kadın doktoru oldu. Almanya'da II. Dünya Savaşı sonrası yaralıları iyileştirdi. Türkiye'ye dönmesinin ardından, yakalandığı kanser sonucu vefat etti.
7. İlk kadın emniyet müdürü: Feriha Sanerk (1953)
1941'de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesine ilk kız öğrenci olarak girdi. Kaymakamlık kursunu bitirmesine karşın cinsiyeti nedeniyle kaymakam olma isteği geri çevrilince Emniyet Genel Müdürlüğüne başvurdu komiser muavini olarak göreve başladı. 1953'te Emniyet Müdürü rütbesine yükselmesine karşın kadın olduğu için ataması gerçekleştirilmedi. Olayı yargıya taşıdı ve kazanarak aynı yıl göreve atandı. 1974 yılında emekliye ayrıldı.
8. Dünya'nın İlk kadın savaş muhabiri ve ilk Türk kadın fotoğrafçı: Semiha Es
Ünlü gazeteci Hikmet Feridun Es'in eşi ve ilk kadın savaş fotoğrafçılarından sayılıyordu. Fotoğrafa eşinin röportaj seyahatleriyle başladı. Eşi ile gittiği Kore'de Hürriyet Gazetesi savaşın görüntülenmesi için Semiha Es'i görevlendirdi.
9. İlk kadın heykeltraş: Sabiha Bengütaş
Liseyi bitirmeden, 1920'de Sanayi-i Nefise Mekteb-i'nin (bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) resim bölümüne girdi. Bir yıl okuduktan sonra bölüm değiştirerek, heykel bölümündeki 3 erkek öğrenci arasına ilk kız öğrenci olarak katıldı. Öğrenciler arasında açılan sınavda birinci olarak Prix de Rome'u kazandı ve yurtdışına gitme hakkını kazandı. Roma Güzel Sanatlar Akademisi'nde Prof. Luppi atölyesinde öğrenim gördü. Daha sonra Taksim Meydanı'ndaki Cumhuriyet Anıtı'nı yapan ünlü İtalyan heykeltıraşı Pietro Canonica'nın asistanı oldu ve onunla birlikte İtalya'ya giderek 18 ay atölyesinde çalıştı.
10. İlk kadın jet pilotu: Leman Altınçekiç (1958)
Liseyi bitirdiği yıl Türkkuşu İnönü Tesisleri'nde planör eğitimi aldı. Hemen ardından Türkkuşu Motorlu Okulu'na öğretmen adayı olarak katıldı. 1954 yılında Silahlı Kuvvetler'e kadınların da alınmasıyla ilgili karar çıkınca İzmir Hava Harp Okulu'na başvurdu ve Ekim 1955'te burada eğitime başladı. Pervaneli uçaklarla eğitimini tamamlayarak 30 Ağustos 1957'de mezun oldu. Daha hızlı ve daha yüksekten uçmak arzusuyla jet pilotu eğitimi almak istedi. Ağustos 1958'de Eskişehir'deki jet eğitim filosuna katıldı ve kısa sürede eğitimini başarıyla tamamladı. NATO kuvvetlerinin de ilk ve uzun zaman boyunca tek kadın jet pilotu olmuştur.
11. İlk kadın millî maç hakemi: Lale Orta
Türk futbol oyuncusu, antrenör ve teknik direktördür. Ayrıca Türkiye'de futbol üzerine doktora yapan tek kadındır. Avrupa'nın ilk FIFA kokartlı kadın hakemidir. Türkiye'nin ilk kadın futbol takımı olan Dostlukspor'da kaleci ve kaptan olarak futbol oynadı. Türkiye'nin profesyonel futbol liglerinde antrenörlük ve teknik direktörlük yapabilecek diplomayı aldı. İlk kadın futbol antrenörü oldu. 2009'dan bu yana Okan Üniversitesinde Spor Bilimleri Bölümü başkanıdır.
12. İlk kadın opera sanatçısı: Semiha Berksoy (1934)
İstanbul Konservatuarı'nda ve Güzel Sanatlar Akademisi Namık İsmail Atölyesi Resim ve Tiyatro Okulu'nda eğitim almıştır. Daha sonra devlet bursu ile Almanya'da Berlin Devlet Yüksek Müzik Akademisi Opera Bölümü'nde eğitim almış ve birinci olarak bitirmiştir. Opera kariyerine 1934'de başlamış olan Semiha Berksoy Türkiye, Almanya ve Portekiz'de sahneye çıkmıştır. 1939'da Richard Strauss'un Ariadne Auf Naxos isimli operasındaki Ariadne rolü ile Avrupa'da sahne alan ilk Türk opera sanatçısı olmuştur.
13. İlk kadın pilot: Bedriye Tahir Gökmen (1933)
1932 yılında Vecihi Uçuş Okulu'nda havacılık eğitimine başladı. Bir yandan memurluk yaparken bir yandan uçuş eğitimlerini sürdürdü. 1933'te bröve aldı. Havacılık uğraşısı yüzünden çok tepki aldı, engellemelerle karşılaştı. Havacılık ile uğraştığı için aylığından ceza kesildi, sonunda işinden kovuldu.
14. İlk kadın savaş pilotu: Sabiha Gökçen (1937)
Sabiha Gökçen, 1935'te Türkkuşu'nun açılış töreninde yapılan planör gösterilerinden etkilenerek havacılığa ilgi duydu. Atatürk’ün de destek vermesi ile 1935'te Türk Hava Kurumu'nun Türk Kuşu Sivil Havacılık Okulu'na girdi, Ankara'da yüksek planörcülük brövelerini aldı. Gökçen, yedi erkek öğrenciyle birlikte Kırım'a gönderilerek altı aylık yüksek planörcülük eğitimini Koktebel Yüksek Planör Okulu'nda tamamladı. 25 Şubat 1936'da ilk defa motorlu uçak ile uçmaya başladı.
15. İlk kadın radyo spikeri: Emel Gazimihal
Emel Gazimihal 1937 yılında başladığı spikerlik yıllarında Ankara Radyosu’nda çalışmıştır. BBC Türkçe’nin ilk sunucularından Emel Gazimihal Savaş yıllarında BBC Türkçe, farklı cephelerdeki son gelişmeleri aktarmıştır. 1998′de hayatını kaybetmiştir.
16. İlk kadın tiyatro oyuncusu: Afife Jale (1919)
13 Nisan 1919 tarihinde, Hüseyin Suat'ın "Yamalar" adlı oyununda, Emel rolü ile ilk kez sahneye çıktı. Asıl ismi Afife olan sanatçı, bu oyunda "Jale" takma ismini kullanmış ve daha sonraları Afife Jale adıyla anılmaya başlanmıştır. O dönemki Dahiliye Nezareti (şimdinin İçişleri Bakanlığı) yayınladığı bir bildiriyle Müslüman Türk kadınlarının sahneye çıkmasını yasakladı. 1923'te Atatürk'ün emriyle Müslüman Türk kadınları sahneye çıkabilmeye başladı ve kendisi ilk Türk Müslüman kadın oyuncu oldu.
17. İlk kadın televizyon spikeri: Nuran Devres (1968)
TED Ankara Koleji'nin ardından Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi İngiliz Filolojisi bölümünde eğitim aldı. Üniversite eğitimi sırasında TRT'nin spikerlik sınavını kazandı. 31 Ocak 1968'de, TRT'nin Ankara'daki deneme mahiyetindeki ilk televizyon yayınının spikerliğini gerçekleştirilmiştir.
1980'lerin sonlarından itibaren senaristlik yapan Devres, Bir Aşk Uğruna, Evdeki Yabancı, Savunma, Marziye, Bize Ne Oldu, Cinlerle Periler, Kara Melek, Melekler Adası, Sahte Prenses gibi pek çok ünlü TV dizisinin senaryosuna imza attı.
18. İlk kadın gazeteci: Selma Rıza
Diplomat Ali Rıza Bey ile sonradan Müslüman olup Naile adını alan Avusturyalı bir annenin kızıdır. Evde özel ders alarak yetiştirildi. Ailesinden gizlice İstanbul'dan kaçarak Paris'teki ağabeyinin yanına gitti ve eğitimini Sorbonne Üniversitesi'nde sürdürdü. Paris'te bulunduğu sırada İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye oldu. Cemiyetin tek kadın üyesiydi. Fransızca olarak yayımlanan Meşveret Gazetesi'nde ve Türkçe olarak yayımlanan Şuray-ı Ümmet Gazetesi'nde çalıştı. İlk Türk kadın gazeteci ünvanını Paris yıllarındaki çalışmaları ile aldı.
19. İlk kadın vali: Lale Aytaman (1991)
Lale Aytaman İstanbul Avusturya Kız Lisesi'inden mezun olduktan sonra 1962 Phoenix, Arizona'da AFS öğrenci değişimi programına katılmıştır. İstanbul Üniversitesi Alman dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olmuş, ve Hamburg'da Alman Dili ve Edebiyatı doktorası yapmıştır. Ankara Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olarak Almanca dersler vermiştir. 6 Temmuz 1991 tarihinde Muğla Valiliği görevine getirilmiş ve bu görevi 1995 yılına kadar sürdürmüştür.
20. İlk kadın veteriner: Sabire Aydemir (1937)
İlkokulu İnebolu'da, ortaöğrenimini Erenköy Kız Lisesi'de 1933'te tamamladı.Tıp fakültesine giderek doktor olmayı planlarken, o sene ilk olarak veteriner fakültesine kız öğrencilerin alınacağını öğrenince hayvanlara olan sevgisi nedeniyle veteriner hekimliği tercih etmiştir. Beş yıl fakültede okuduktan sonra 1937 yılında Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi'nden mezun oldu. Mezuniyetinden sonra Ankara Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü'nde bakteriyoloji dalında asistan olarak 5 yıl daha çalıştı; Bakteriyoloji Mütehassısı (uzmanı) ünvanını elde etti.
Hazırlayan: Yağmur TANYILDIZ
Editör: TE Bilisim