Öğrenmenin en belirgin ve hızlı faaliyetlerinden birisi okumadır. Müessir bir okuma, okunan metnin özelliğine göre, çeşitli okuma tekniklerinin bilin

Öğrenmenin en belirgin ve hızlı faaliyetlerinden birisi okumadır. Müessir bir okuma, okunan metnin özelliğine göre, çeşitli okuma tekniklerinin bilinip tatbikini icap ettirir. Öğrenmek için okumak, yani anlayıp hafızaya yerleştirerek okuma, parça parça hususları değil de yazarın düşüncelerini sıralamasını izleme kabiliyeti ister. Anlayarak okuma, her şeyden önce, istekli ve ilgili olmayı icap ettirir. Ancak bu yeterli değildir; okuma tekniklerinin de bilinmesi lâzımdır. Okumada verimi artırmak demek, "okunan yazılardan isteneni ya da ihtiyaç duyulanı, mümkün olduğu kadar kısa zaman ve enerji harcayarak elde etmek" demektir. Bunun için de tesirli okuma tekniklerini bilmek lâzımdır. Okuma teknikleri vasıtasıyla talebe, neyi, ne zaman ve nasıl okuyacağını öğrenir. Bu okuma tekniklerinin neler olduğu açıklayalım:
1. Okunacak metni tanıyınız.
Okumaya başlamadan önce, gelecek hafta okuma teknikleri ile ilgili yazımda açıklayacağım tarama işlemini yapınız.
2. Okurken dudaklarınızı kıpırdatmayınız.
Dudak kıpırdatması okumanın hızını düşürür. Kelime veya cümlenin okumakla ilişkisi azdır. Basılı şeyler birer karaltı ve semboldür. Nasıl artık kelimelerdeki “harfler”le vakit kaybetmiyorsanız, satırlara da saplanmayın, fikri arayın, zihninizde canlandırın, resimlendirin ve resimleri seyredin. Okumak fikri yakalamaktır.
3. Yeni kelimelerin anlamını öğrenin.
Okumanın, kesintisiz ve anlaşılır olması, okuyanın kelime haznesi ile yakından ilgilidir. Yeterli olmayan kelime dağarcığı, okunan metnin anlaşılmasını güçleştirir. Bilinmeyen kelimeler mutlaka sözlükten bakılarak öğrenilmelidir.
4. Okurken geriye dönük tekrarlamalardan kaçınınız.
Böyle okuma, okumadan beklenen verimi düşürür. Tekrarlamayı önlemek için, ilk okumada tam anlaşılamayan kelimeleri yeniden okumak yerine; okuma sürdürülmelidir. Fikirlere yönelerek okuyun. Bunlar arasından asıl can alıcı fikirleri yakalayın. Okurken gözünüz tek tek kelimelere bağlanıp kalmasın. Beyniniz gözünüzün peşinden değil, gözünüz beyninizin sorularını ve hızlı arayışlarını izlesin. Gözünüz, ray üstündeki tren gibi kayıp gitsin, yukarıdaki soruları (ana fikri, problemi, ispatları vb.) yakaladıkça duraklasın. (İstasyonlara ulaşan tren gibi.) Ve gene hareket etsin. Beyin durakta aldığı bilgi yükünü hazmedip daha ne gelmesi lâzım, neyi bulması lâzım onları düşünerek okumayı kaydırsın.
Ancak her materyal böyle okumayı gerektirmeyebilir ki bunlar istisna eserlerdir. Bunların her maddesi, her kelimesi hatta her hecesi ve harfi okunmalıdır. Önce iyi bir anlamaya ulaşın, ondan sonra gerekirse, döner her şeyi tek tek okursunuz.
5. Okuyacağınız metin için gereken okuma hızınızı tespit ediniz.
Hangi tür bir kitap okuyorsanız o kitabın özelliğine uygun hızla okumalısınız. Bir kimya kitabını çok hızlı okurken bir makaleyi çok yavaş okursanız, her iki halde de hatalı hareket etmiş olursunuz. Birinde konuyu anlayamazken diğerinde zamanı israf etmiş olursunuz. Hızlı okuyun ama kendinizi pek de fazla zorlamayın. 500-1000 kelime okuyacağım derken gerginleşirsiniz ve verimli anlamayı kaybedersiniz.
6. Baskıdaki işaretlemeleri kullanınız.
Bu işaretlerden; kitabın başındaki “İçindekiler Cetveli”, konuların kuşbakışını veya haritasını verir. Çünkü her başlık kitaptaki esas konulardan birini ifade eder. Her bahiste bahsin başlıca bölümlerini gösteren, özel harflerle basılmış başlıklar bulunur. Bunlar da kitaptaki alt esas konuları belirler. Her paragraf veya paragraf grupları ekseriya italik veya kalın harflerle basılmış esas konu özeti ile tanıtılmıştır. Bunlar esas noktaları belirtmek için kullanılan inceliklerdir. Bunlardan faydalanınız.
7. Yazarın paragrafları nasıl kullandığını ve geliştirdiğini bulunuz.
Bir paragraf genel olarak, yazarın düşüncesindeki adımları gösteren farklı farklı fikirlerin açıldığı ve izah edildiği küçük bölümlerdir. Bir bahisteki giriş ve özet paragraflarını teşhis etmeye çalışınız. Birincisi, ekseriya makalenin amacını verir, ikincisi ise bir bahsin veya bölümün sonunda bulunur ve ana fikirler ile esas noktaların toplu bir tekrarından ibarettir. Bazen bahsin ortasında da bulunabilir. Diğer paragraflar, misaller vermek, iki fikir veya bir şeyi mukayese etmek, bir düşüncenin sebeplerini açıklamak, bir problemin çözümünü vermek, ana fikri farklı kelimelerle tekrarlamak suretiyle aydınlatıcı teferruat için kullanılır.
8. Ana fikri ifade eden cümlelerden faydalanınız.
Bu cümleler ekseriya paragrafların başında veya sonunda bulunur. Ender olarak herhangi bir yerinde bulunur. Hep temel fikri yakalayarak okuyun. Ciddi bir eserde karışık bir cümle dizisi veya paragraf gelirse üzerinde fazla durup anlamaya çalışmayın, zaman kaybetmeyin. Okumaya devam edin. Emin olunuz ki az sonra o cümlenin ne demek istediği kendiliğinden belli olacaktır.
9. Okurken yazarın kurduğu iskelete dikkat edin.
Konunun gelişmesini şu şekilde düşünerek takip edebilirsiniz:
a. Bu yazarın yaptığı giriştir.
b. Bu tasvir ettiği ilk önemli noktadır.
c. Şimdi ana düşünce çizgisinden ayrılıyor.
d. Şimdi tekrar esas fikre döndü, ikinci noktayı açıklıyor.
e. Bu noktayı birkaç defadır ifade ediyor.
f. Şimdi her seferinde dayandığı bilgileri vermek suretiyle, üçüncü, dördüncü ve beşinci hususları belirtiyor.
g. Nihayet evvelki hususlara dayanarak bazı sonuçlar çıkarıyor.
10. Gözünüzün görme sınırlarını geliştirin.
Okurken kelimeleri gözlerinizle takip ediniz, parmak veya başka bir şey kullanmayınız. Gözle izlemede, gözün belli bir görme sınırı vardır. İyi bir okuma, gözün bu görme sınırlarının genişlemiş olmasını gerektirir. Bunun için de gözlerinizin yazı alanının tam ortasında ve göz ile metin arasındaki uzaklığın da en az 30 cm olması gerekir.
11. Okumada satır altını çizme alışkanlığı.
Okuma işlemi esnasında satır altlarını veya üzerlerini fosforlu kalemle çizebilirsiniz. Ancak bunun yararlı olabilmesi için, giriş kısmında açıkladığımız gibi bunların ne amaçla çizildiğini ve ne işe yarayacağını da bilmeniz gerekir.
12. Göz yorgunluğunuzu giderin.
Okuma sırasında gözler çabuk yorulur. Yorulan gözlerinizi dinlendirmek için ellerinizin avuç içlerini tam göz yuvarlarının üzerine getirerek, çok bastırmadan ve tam bir karartma oluşturacak biçimde koyunuz. Bu şekilde üç beş dakika bekledikten sonra gözlerinizi açarak gevşemiş ve rahatlamış gözlerle yeniden okumaya başlayabilirsiniz. Şimdi okuduğunuzu daha iyi anlayabilirsiniz.
13. Daha çok okuyun.
Çok okuyanların, ne yapıp edip ayda bir-iki roman veya genel kültür kitabı bitirenlerin anlayış kabiliyeti gelişir. Anlama kabiliyetinizi zorlayan, ağır üsluplu romanlar, zor konulu kitaplar okuyun, az anlasanız bile devam edip okuyun. Bu bir nevi egzersiz olur.