Rûh, hâriçte vücud sahibi, şuurlu / bilinçli bir kanundur.
Sabit, devamlı ve fıtrî / yaratılış kanunları gibi,
Emir âleminden, irade sıfatından gelmiş;
Kudret ona hissî bir vücud giydirmiştir.
Lâtif bir seyyâleyi o cevhere sadef / kılıf etmiştir.
Mevcut ruh, mezkûr aklî kanunun kardeşidir.
İkisi hem daimî, hem emir âleminden gelmişlerdir.
Şayet, nevilerdeki kanunlara Ezelî Kudret
Haricî / dışsal bir vücud giydirseydi, ruh olurdu.
Eğer ruh, şuuru başından indirse;
Yine ölümsüz bir kanun olurdu.
Ruha bir derece benzer ve benzeyen;
İkisi de emir âleminden ve iradeden geldiklerinden,
Masdar itibariyle, ruha bir derece muvafık / uygun,
Fakat yalnız hissî vücudu olmayan nev’ ve türlerde
Hükümran olan kanunlara dikkat edilse
Ve o namus ve kanunlara bakılsa görünür ki:
Eğer o emrî kanun; haricî bir vücud giyse idi,
O nev’ ve türlerin birer ruhu olurdu.
Halbuki, o kanun daima bâkidir.
Daima müstemir / devamlı ve sâbittir.
Hiçbir tegayyürat ve inkılâbât / değişimler,
O kanunların vahdetine tesir etmez, bozmaz.
Meselâ: Bir incir ağacı ölse, dağılsa;
Onun ruhu hükmünde olan meydana geliş kanunu,
Zerre gibi bir çekirdeğinde ölmiyerek bâki kalır.
Madem en sıradan ve zaif emrî kanunlar bile,
Böyle beka ve devam ile alâkadardır.
Elbette insan ruhu, değil yalnız beka ile,
Belki ebedî / sonsuz âlem ile alâkadar olması gerekir.
Çünkü: Ruh dahi Kur’an’ın kesin ifadesi olan:
“Kuli’r-ruhî min emri Rabbi.” yüce fermanı ile
Emir âleminden gelmiş, şuurlu bir kanun
Ve hayat sahibi bir kanundur ki:
Ezelî Kudret, ona haricî bir vücud giydirmiş.
Demek, nasıl ki irade sıfatından
Ve emir âleminden gelen şuursuz kanunlar,
Daima veya gâliben bâki kalıyor.
Aynen onların bir nev’i, bir çeşit kardeşi
Ve onlar gibi irade sıfatının tecellîsi
Ve emir âleminden gelen ruh’un,
Bekaya mazhar olması, çok daha kat’î ve buna lâyıktır.
Çünkü vücud sahibidir.
Hariçte hakikati vardır.
Hem onlardan daha kavi / güçlü, daha ulvî / yücedir.
Çünkü şuur ve bilinç sahibidir.
Hem onlardan daha daimî, daha kıymetlidir.
Çünkü hayat sahibidir.