Haber: Mert Osman Erman
Venezuela hükümeti, tarihsel iddiasının desteklenip desteklenmediğini ölçmek için referandum çağrısı yaptı; bu iddia, şu anda Guyana tarafından yönetilen çekişmeli, petrol zengini bir orman şeridini kapsıyor.
159,500 km²'lik (61,600 mil²) bölge Essequibo olarak bilinir ve Guyana'nın kontrol ettiği toprakların üçte ikisini oluşturur. Bu bölge, Guyana'nın 800,000 nüfusunun 125,000'ine ev sahipliği yapmaktadır. Bu alanla ilgili anlaşmazlık bir yüzyılı aşkın bir süredir devam ediyor.
1899'da uluslararası bir hakem mahkemesi, o dönemde Guyana'yı yöneten sömürge gücü olan Büyük Britanya'ya bu bölgeyi verdi. Ancak bu karar, son 60 yıl boyunca ardı ardına gelen Venezuela hükümetleri tarafından haksız olarak reddedildi.
1966'da Büyük Britanya ve Venezuela, o yıl bağımsızlığını kazanan Guyana temsilcilerinden oluşan bir komisyon kurmak üzere anlaşmaya vardı - bu anlaşma Cenevre Anlaşması olarak bilinir. Ancak neredeyse altmış yıl geçmiş olmasına rağmen henüz bir çözüme ulaşılamadı.
Anlaşmazlık 2015'te alevlendi, çünkü ABD devi ExxonMobil, Essequibo'nun kıyı sularında petrol keşfetti. 2018'de Guyana, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri'nin onayıyla Uluslararası Adalet Divanı'na başvuruda bulundu. Ancak ICJ, 2020'de davada yetkisinin olduğuna ancak Essequibo'yu Guyana'ya veren 1899 hakem ödülünün geçerliliğine henüz karar vermedi.
Venezuela, ICJ'nin yetkisinin olduğunu kabul etmedi, ancak şu ana kadar mahkemenin duruşmalarına katılmaya devam etti. Gerilim daha da arttı, çünkü Guyana hükümeti bu yılın eylül ayında Essequibo sularında petrol şirketlerine keşif lisansları için teklif verdi.
Bu hareket ve bir aydan biraz fazla süre önce bu suların "önemli" yeni bir petrol keşfi, Venezuela hükümeti üzerindeki baskıyı artırdı. Venezuela, dünya genelinde en büyük kanıtlanmış petrol rezervlerine sahip olsa da, ABD, 2019'da Güney Amerika ülkesinin petrol sektörüne kapsamlı yaptırımlar uyguladı.
2024'te serbest ve adil seçimlere izin vermesi için Venezuela hükümetine uluslararası baskı da bulunuyor. ABD, geçtiğimiz günlerde Venezuela'nın petrol endüstrisine uyguladığı yaptırımları kaldırdı, ancak ana muhalefet adayı María Corina Machado'nun yarışma yasağını şu anda hala sürdürüyor.
Birçok analist, Essequibo referandumunu, beklenildiği gibi, referandum sonuçlarının beş soruya geniş destek sağlaması durumunda Başkan Maduro'nun milliyetçi coşkuyu körüklemek ve serbest ve adil seçim taleplerinden dikkati dağıtmak için taktik bir tepki olarak görüyor.
Referandum sadece danışma niteliğinde olmasına rağmen - yani Venezuela dışında herhangi bir hukuki ağırlığa sahip olmayacak - Guyana, bu durumu "ilhak" girişimi olarak kınadı.
Venezuelalı seçmenlere beş soruya "Evet" veya "Hayır" cevabı vermeleri isteniyor. İlk ikisi, Venezuelalılara, 1899 hakem ödülünün geçersizliği ve 1966 Cenevre Anlaşması'nın geçerliliği iddialarına dayanarak Essequibo bölgesi üzerindeki ülke iddialarını destekleyip desteklemediklerini sormaktadır.
Üçüncü soru, seçmenlere Maduro hükümetinin ICJ'nin davada yetkisinin olmadığını kabul etmeme konusundaki tavrını onaylayıp onaylamadıklarını soruyor. Bu, Venezuela'daki birçok muhalefet lideri ve gözlemcinin, ICJ'yi reddetmenin Venezuela'nın pozisyonunu zayıflattığını söylediği tartışmalı bir sorudur.
Dördüncü soru, Venezuelalılara "tüm yasalara uygun olarak" Guyana'nın Essequibo'nun kıyı sularındaki "tek taraflı" kullanımına karşı çıkmalarını istemektedir - bu, Guyana'nın bu offshore bölgesinde petrol lisansları vermesine bir atıftır. Eleştirmenler, bu sorudaki "her türlü şekilde" ifadesini sorgulayarak, bu durumun askeri güç kullanımını içerip içermediğini düşünüyorlar.
Beşinci soru, "Guayana Esequiba eyaletinin yaratılmasını" ve "Venezuela toprak haritasına dahil edilmesini" onaylamalarını istiyor - bu ifadeye Guyana'nın itiraz ettiği bir dil olarak kabul ediliyor, çünkü bu, şu anda yönettiği toprakların etkili bir "ilhak"ına denk geliyor.
Bazı gözlemciler, Maduro hükümetinin referandum sonuçları, beklenildiği gibi, beş soruya geniş destek sağlarsa ne yapmayı planladığı konusunda endişeli. Venezuela'nın silahlı kuvvetlerinin, Guyana ile mevcut sınırlama sınırına yakın bir havaalanı inşa etme planlarına işaret ediyorlar.
Rocío San Miguel adlı pro-muhalefet güvenlik uzmanı, hükümetin Ekim ayında yapılan muhalefet partileri ön seçimlerinin başarısının ardından Essequibo meselesini "kullandığını" söyledi. "Dikkati çekmek için en etkili şey, vatansever duygulara hitap eden güçlü bir konuyu gündeme getirmektir," dedi San Miguel.
San Miguel, referandumdaki bazı soruların, eğer referandumda onaylanırsa, Maduro hükümetine potansiyel olarak hatta silahlı bir çatışmayı başlatma yetkisi verebileceğini belirtti. Guyana Başkan Yardımcısı Bharrat Jagdeo, Venezuella'ya herhangi bir "saldırgan hareketin" "cezasız kalmayacağını" uyararak hükümetinin "geniş çapta" uluslararası destek sağladığını ekledi.
Guyana Devlet Başkanı Irfaan Ali, kasım ayının sonlarında Essequibo'yu askeri komutanlarla ziyaret ederek yerel sakinlere güvence verdi ve sınır anlaşmazlığını "barışçıl" bir şekilde çözmeye kararlı olduğunu açıkladı. ICJ, Cuma günü Venezuela'ya Essequibo'daki mevcut durumu değiştirebilecek herhangi bir somut eylemden kaçınması için emir verdi.