Hayattaki Osmanlı şehzadelerinden bir bölümü: Soldan sağa: Mehmed Ziyaeddin Efendi, Mahmud Efendi, merhum Cengiz Efendi, Harun Efendi, Selim Efendi, diğer Selim Efendi, Osman Selaheddin Efendi, Orhan Efendi, Ömer Abdülmecid Efendi, Abdülhamid Kayıhan Efendi.
Osmanlı İmparatorluğu’nu altı asırdan fazla bir süreyle aynı hanedandan gelen hükümdarlar yönetmişti. 36. ve son Osmanlı padişahı Sultan Vahideddin, Sultan Osman Gazi’nin 20. göbekten torunuydu. İlk 14 padişah tahta, babasından sonra geçmiştir. Daha sonra bu kaide değiştirilerek en yaşlı şehzadenin tahta geçmesi kanun oldu.
9. padişah Yavuz Sultan Selim’den itibaren bütün Osmanlı padişahları aynı zamanda “Halife-i Müslimin” sıfatını taşıyordu. Yani bütün dünyadaki Müslümanların başı idiler. Kanunî’nin torunu 12. Padişah Sultan III. Murad devrinde imparatorluk, Fas ve Lehistan gibi tabi devletlerle birlikte 20 milyon kilometrekareye yaklaşmıştı. Bu toprakların 2,849 milyon kilometrekaresi Avrupa’da, 4,816 milyon kilometrekaresi Asya’da, 12,237 milyon kilometrekaresi Afrika’da idi. 1592 yılında 697 bin kilometrekarelik Lehistan Krallığı Osmanlı’dan ayrılıp İsveç Krallığı ile birleşmiş, Osmanlı’nın toprak bakımından küçülmesi bu yıldan sonra başlamıştır.
Osmanlı Hanedanı diğer bazı hanedanlar gibi hazıra konmamış, kendileri sıfırdan devlet kurmuş ve bu devletin başında 622 sene bulunmuşlardır. Ancak her kemâlin bir zevâli, her çıkışın bir inişi olduğu gibi zaman içinde şartlar değişmiş ve Osmanlı İmparatorluğu da bir şekilde sona ermiştir. 2023’te birinci yüz yılını dolduracak olan yeni devletimiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun toprakları üzerinde kurulmuştur. İmparatorluğun başşehri, Fatih’in emaneti, güzel İstanbul da şükürler olsun ki yine elimizdedir.
HALİFELİĞİN KALDIRILMASI ŞART KOŞULUYOR
Yeni devletimizin kurucuları başlangıçta Halifeliğin muhafaza edilmesini desteklerken özellikle İngiltere kaldırılması yönünde ısrarcı olmuştur. Yeni devletimizin dünya devletlerince tanınmasına dayanak teşkil eden ve 28 Ekim 1922’de Lozan’da toplanan barış konferansındaki görüşmeler sonrasında düzenlenen metin, 24 Temmuz 1923’te imzaya açılmasına rağmen İngiltere bu antlaşmayı uzun müddet imzalamamış, 1 Kasım 1922’de kaldırılan Saltanattan sonra Halifeliğin de kaldırılmasını beklemiştir. Nihayet 3 Mart 1924 günü TBMM’de kabul edilen ve 6 Mart 1924’te Resmî Cerîde’de yayınlanarak yürürlüğe giren 431 numaralı “Hilâfetin İlgâ ve Hanedan-ı Osmanî’nin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılmasına Dair Kanun” gereği Halifeliğin kaldırılması ve Osmanlı Hanedan üyelerinin kundaktaki bebeklerine kadar yurt dışına sürülmesinden sonra 16 Temmuz 1924 tarihinde imzalamıştır.
HALİFE AYNI GÜN VATANDAN ÇIKARILIYOR
96 yıl önce bugünlerde son halife Abdülmecid Efendi da dâhil olmak üzere Osmanlı Hanedanı’nın bütün üye ve mensuplarını Sirkeci’den kalkan tren ve gemilere vatanı terk etmeye mecbur bırakan Sürgün Kanunu 13 maddeyi ihtiva ediyordu. 3. maddede “İkinci maddede mezkûr kimseler işbu kanunun ilanı tarihinden itibaren azami on gün zarfında Türkiye Cumhuriyeti arazisini terke mecburdurlar.” deniyordu. O günlerde Resmî Gazete haftada üç gün çıktığından kanun 6 Mart’ta çıkan nüshada yayınlanmıştı. Dolayısıyla Hanedan mensuplarının vatanı terk etmesi için son gün 15 Mart olmalıydı. Hâlbuki Halife Abdülmecid Efendi’ye, daha kanunun Meclis’te kabul edildiği 3 Mart günü, gece yarısına doğru, İstanbul Valisi Haydar Bey ve Polis Müdürü Sadettin Bey tarafından tebliğ edildi. Halife, oğlu Ömer Faruk Efendi, kızı, zevceleri ve üç kişilik maiyetiyle 4 Mart sabahı Dolmabahçe Sarayı’ndan alınarak otomobil ile Çatalca’ya getirilip Simplon Ekspresi’ne bindirildiler.
Vatanı terk için kanun kapsamındaki bütün kişilere 4 Mart günü tebliğ yapılarak şehzadelere 3 gün yani 6 Mart akşamına kadar, sultanlara ve diğerlerine ise 1 hafta mühlet verilmişti. Verilen bu mühletler, pasaportların zamanında hazırlanamaması, Mısır’a gitmek isteyenlere İngiltere Sefaretinin vize vermemesi, tren ve gemilerin kalkış saatlerinin getirdiği kısıtlamalar gibi sebeplerle birkaç gün uzamıştı. Yine de 12 Mart günü bittiğinde, o sırada zaten yurt dışında olanlar ile hasta olan Fatma Sultan ve ailesi haricinde, kanunun saydığı kişilerin tamamı vatan topraklarını terk etmiş bulunmaktaydı.
155 KİŞİLİK SÜRGÜN LİSTESİ
Sürgün kapsamındaki şehzade unvanını taşıyan 35 kişiyle birlikte son padişah ve son halife dâhil Hanedan’ın toplam 37 erkek üyesi bulunuyordu. Sultan denilen padişah ve şehzade kızları (42 kişi), bu sultanların sultanzade denilen erkek (16 kişi) ve hanımsultan denilen kız çocukları (15 kişi), ayrıca buraya kadar sayılanlardan evli olanların zevç (18 kişi) ve zevceleri (27 kişi, aslında bu kategoride olanlar, mecbur olmadığı hâlde gidenler sebebiyle 27’den daha çoktur) ile birlikte kanunun saydığı kişi sayısı asgari 155’e ulaşmaktaydı.
Sürgün, şehzadeler dışındaki erkekler ile kadınlar için 28, şehzadeler için 50 yıl sürdü. 16 Haziran 1952’de Hanedan’ın şehzadeler dışındaki üye ve mensuplarının vatana dönmesine imkân veren kanun çıktığında, 1924’teki sürgün listesinde bulunan 42 sultandan 18’i, aradan geçen 28 yıl içinde vefat etmiş bulunuyordu. Sağ olan diğerlerinin ve bu arada doğan yeni sultanların da bu izinden faydalanıp sürekli kalmak için vatana dönmesi son derece zordu. Vatana dönme izni çıkan bir sultan veya şehzade eşi, yasaklı babasını, kocasını veya oğlunu, bulunduğu ülkede bırakıp nasıl gelecekti? Dolayısıyla bu izinden aslında, fevkalade sınırlı sayıda kişi istifade edebilmişti.
50 YIL SONRA SÜRGÜN BİTİYOR
Aradan yarım asır geçtikten sonra 15 Mayıs 1974’te şehzadeler için de vatana giriş izni verildiği zaman, 1924 Mart’ında vatandan çıkarılan 37 erkek üyeden sadece 10 tanesi hayatta bulunuyordu. 42 sultandan da 14’ü sağdı. Artık yaşları ilerlemiş, çoğunun İstanbul’da ne bir arkadaşları ne de akrabaları kalmıştı. Yâd ellerde geçen yarım asırlık uzun zaman dilimi, yaşadığımız şu mukaddes vatan topraklarında dedeleri 623 yıl hüküm sürmüş bu ailenin her bir ferdi için, kimi ilginç, kimi hüzünlü, hatta bazıları insanı ağlatacak serencamlara şahit olmuştu. 1924 Mart’ında tren ve gemilerle vatanı terk etmeye mecbur bırakılan Osmanlı Hanedanı mensubu 155 kişiden bugün hayatta olan hiç kimse yoktur. Son olarak 17 Ocak 2019 günü Beyrut’ta vefat eden 1918 doğumlu Bilun Hanımsultan, Sultan Abdülmecid Han’ın torunu Fatma Zehra Sultan’ın kızı idi.
Şu anda hayatta 25 şehzade ve 13 sultan vardır. Bunların dışında, sultan çocuğu olan 21 sultanzade ve 13 hanımsultan bulunmaktadır. Ayrıca vefat etmiş ve hayattaki sultan çocuklarının çocuk ve torunları olan 230 civarında aile üyesi ile birlikte Sultan İkinci Mahmud Han’ın neslinden gelen hayattaki kişi sayısı 300’ü aşmaktadır. Bunlardan bir kısmı aynı zamanda Mısır, Ürdün ve Hindistan’daki Haydarabad ve Kotwara hanedanlarına mensuptur. Şimdi isterseniz gelin, hayattaki 25 Osmanlı şehzadesi ile 13 Osmanlı sultanının kimler olduğuna ve nerelerde yaşadıklarına bir bakalım:
HAYATTAKİ ŞEHZADELER
1. Dündar Efendi (1930, Şam) Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın en büyük oğlu Mehmed Selim Efendi’nin torunudur. Hanedan Reisi’dir. Şam’da yaşıyor. Çocuğu yoktur.
2. Harun Efendi (1932, Lübnan) Dündar Efendi’nin kardeşidir. Sürgünün 1974’te bitmesinden sonra hanımı ve çocuklarıyla İstanbul’a gelip yerleşti. Hanımı, üç çocuğu, dokuz torunu ve iki torun çocuğu ile İstanbul’da yaşayan en kalabalık Hanedan ailesinin reisidir.
3. Osman Selaheddin Efendi (1940, İskenderiye) Sultan Beşinci Murad Han’ın torununun torunudur. Anne tarafından da Sultan Reşad Han’ın torununun oğludur. Hanımıyla İstanbul’da yaşıyor. İlk evliliğinden üç çocuğu ve dokuz torunu vardır.
4. Ömer Abdülmecid Efendi (1941, İskenderiye) Sultan Reşad Han’ın torununun oğludur. Bir oğlu ve iki torunu var. İngiltere’de yaşıyor.
5. Mehmed Ziyaeddin Efendi (1947, Kahire) Sultan Reşad Han’ın torununun oğludur. Bir oğlu bir kızı var. Hanımıyla İngiltere’de yaşıyor.
6. Selim Efendi (1949, Viyana) Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın torununun oğludur. İki oğlu var. Hanımıyla Avusturya’da Salzburg’da yaşıyor.
7. Selim Efendi (1955, Frankfurt) Sultan Abdülmecid Han’ın torununun torunudur. İsviçre’de Cenevre’de yaşıyor. Bekâr.
8. Orhan Efendi (1959, Beyrut) Sultan Abdülaziz Han’ın torununun torunudur. Sultan Abdülaziz Han neslinden gelen hayattaki tek şehzadedir. Hanımı ile Beyrut’ta yaşıyor. Çocuğu yok.
9. Orhan Efendi (1963, Şam) Harun Efendi’nin oğludur. Eşi ve çocukları ile İstanbul’da yaşıyor. 5 çocuğu ve bir kızından iki torunu var.
10. Ziyaeddin Efendi (1966, ABD) Sultan Reşad Han’ın torununun torunudur. Hanımıyla ABD’de Oklahoma City’de yaşıyor. Çocuğu yok.
11. Orhan Murad Efendi (1972, İngiltere) Osman Selaheddin Efendi’nin oğludur. Hanımı ve iki oğlu ile İngiltere’de yaşıyor.
12. Osman Efendi (1975, Salzburg) Selim Efendi’nin oğludur. Salzburg’da yaşıyor. Bekâr.
13. Mahmud Efendi (1975, İngiltere) Ömer Abdülmecid Efendi’nin oğludur. Hanımı ve iki oğlu ile İngiltere’de yaşıyor.
14. Abdülhamid Efendi (1977, Salzburg) Selim Efendi’nin oğludur. Salzburg’da yaşıyor. Bekâr.
15. Abdülhamid Kayıhan Efendi (1979, İstanbul) Harun Efendi’nin oğludur. Sürgünün sona ermesinden sonra İstanbul’da doğan ilk şehzadedir. Hanımı ve iki oğlu ile İstanbul’da yaşıyor.
16. Selim Süleyman Efendi (1979, İngiltere) Osman Selaheddin Efendi’nin oğludur. Hanımı, oğlu ve kızı ile Umman’ın başşehri Maskat’ta yaşıyor.
17. Nazım Efendi (1985, İngiltere) Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin oğludur. İngiltere’de yaşıyor. Bekâr.
18. Yavuz Selim Efendi (1989, İstanbul) Orhan Efendi’nin oğludur. İstanbul’da yaşıyor. Bekâr.
19. Turan Cem Efendi (2004, İngiltere) Orhan Murad Efendi’nin oğludur. Şehzade doğumu olmayan 15 yılın sonunda doğmuştur. İngiltere’de yaşıyor.
20. Tamer Nihad Efendi (2006, İngiltere) Orhan Murad Efendi’nin oğludur. İngiltere’de yaşıyor.
21. Muhammed Harun Efendi (2007, İstanbul) Abdülhamid Kayıhan Efendi’nin oğludur. İstanbul’da yaşıyor.
22. Batu Bayezid Efendi (2008, İngiltere) Selim Süleyman Efendi’nin oğludur. Umman’da yaşıyor.
23. Ziya Reşad Efendi (2012, İngiltere) Mahmud Efendi’nin oğludur. İngiltere’de yaşıyor.
24. Ömer Cem Efendi (2015, İngiltere) Mahmud Efendi’nin oğludur. İngiltere’de yaşıyor.
25. Muhammed Abdülaziz Efendi (2016, İstanbul) Abdülhamid Kayıhan Efendi’nin oğludur. En küçük şehzadedir. İstanbul’da yaşıyor.
HAYATTAKİ SULTANLAR
1. Leyla Sultan (1947, Viyana) Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın torununun kızıdır. Selim Efendi’nin ablasıdır. Bir kızı var. Avusturya’da Salzburg’da yaşıyor.
2. Nilüfer Sultan (1953, ABD) Sultan Abdülmecid Han’ın torununun torunu, Selim Efendi’nin ablasıdır. İsviçre’de Cenevre’de yaşıyor.
3. Perihan Sultan (1963, Beyrut) Sultan Abdülaziz Han neslinden gelen hayattaki iki sultandan biri ve Orhan Efendi’nin kardeşidir. Abu Dabi’de yaşıyor. Bekâr.
4. Ayşe Sultan (1964, ABD) Sultan Reşad Han’ın torununun torunudur. Eşi ve iki çocuğu ile ABD’de Lawrence, Kansas’ta yaşıyor.
5. Gülhan Sultan (1968, Beyrut) Perihan Sultan’ın kardeşidir. Dubai’de yaşıyor. Bekâr.
6. Ayşe Gülnev Sultan (1971, İngiltere) Osman Selaheddin Efendi’nin kızıdır. Eşi ve beş çocuğu ile İngiltere’de yaşıyor.
7. Nurhan Sultan (1973, Şam) Harun Efendi’nin kızıdır. Eşi ve iki çocuğu ile İstanbul’da yaşıyor.
8. Nilhan Sultan (1987, İstanbul) Orhan Efendi’nin kızıdır. Sürgünün sona ermesinden sonra İstanbul’da doğan ilk sultandır. Eşi ve iki çocuğu ile İstanbul’da yaşıyor.
9. Nermin Sultan (1988, İngiltere) Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin kızıdır. Dubai’de yaşıyor.
10. Nilüfer Sultan (1995, İstanbul) Orhan Efendi’nin kızıdır. İstanbul’da yaşıyor.
11. Berna Sultan (1998, İstanbul) Orhan Efendi’nin kızıdır. İstanbul’da yaşıyor.
12. Asyahan Sultan (2004, İstanbul) Orhan Efendi’nin kızıdır. İstanbul’da yaşıyor.
13. Esma Emira Sultan (2015, İstanbul) Selim Süleyman Efendi’nin kızıdır. Sultan doğumu olmayan 11 yılın sonunda doğmuştur. Anne ve babasıyla birlikte Umman’dadır.
