Haber: Damla Oya Erman
James Webb Uzay Teleskobu, yakın kızılötesi kamerası (NIRCam) aracılığıyla, Jüpiter'in ekvatoru üzerinde hızla ilerleyen bir jet akıntısını tespit etti. Bu olağanüstü keşif, Jüpiter'in bulut katmanlarının üzerinde gerçekleşti. 2.12 mikron dalga boyunda gerçekleşen bu gözlem, Jüpiter'in bulut tepelemi yüksekliklerinin yaklaşık 20-35 kilometre üzerinde gerçekleşti. Araştırmacılar, bu gözlem sırasında rüzgar hızlarının yükseklik veya mesafe ile değiştiği bölgeleri belirleyerek bu jeti izleme imkanına sahip oldular.
James Webb Uzay Teleskobu, başlangıçta evrenin en uzak köşelerini keşfetme yeteneği ile tanınmıştı, ancak şimdi güneş sistemimize ait muhteşem görüntülerle bizi büyülüyor. Altın kaplama aynaları ve yakın kızılötesi ekipmanlarıyla, bu teleskop, bizlere evimizi görmek için bir yeniden doğuş yaşatıyor. 30 yıl boyunca yapılmamış olan Neptün'ün hassas halkalarının da dokunaklı bir görünümünü sunarak bizi etkilemeyi başardı.
Ancak dün (19 Ekim), bilim insanları JWST'nin, sadece güneş sistemimize ait güzel görüntüler sunmakla kalmadığını, aynı zamanda Jüpiter hakkında yeni veriler sunmaya başladığını açıkladılar.
Geçen yıl gözlemlediği dev gaz gezegeni hakkında elde edilen görüntüler, Jüpiter'in uyduları, atmosferi ve halkaları hakkında yeni bilgilere ulaşmayı başardı. Daha önemlisi, 2022'de JWST tarafından yakalanan Jüpiter görüntülerini inceleyen bir araştırma ekibi, gezegenin üzerinde hiç görülmemiş 3.000 mil (4.800 kilometre) genişliğinde ve yaklaşık 320 mil/saat (515 km/saat) hızla hareket eden yüksek hızlı bir jet akıntısı olduğunu fark etti. Bu, daha önce hiç görülmemiş bir şeydi.
"Bizleri tamamen şaşırttı," Bask Ülkesi Üniversitesi'nden Ricardo Hueso, bu önemli keşfi açıklayan makalenin baş yazarı olarak ifade etti.
Bir diğer araştırmacı olan Leicester Üniversitesi'nden Leigh Fletcher ise, "Jüpiter'in bulutlarını ve rüzgarlarını yıllarca birçok gözlemeviyle izledikten sonra, hala öğrenmemiz gereken daha fazla şey olduğunu görmek büyüleyici," şeklinde konuştu.
Peki, bu keşif ne anlama geliyor? Araştırma ekibine göre, bu yeni Jüpiter jet akıntısı - Dünya'da Kategori 5 kasırgasının yaklaşık iki katı hızında ilerleyen ve ekvatorun hemen üzerinde bulunan bir jet akıntısı - gezegenin çalkantılı atmosferi hakkında bazı ışık tutabilir. Aslında, JWST'nin 2022 Jüpiter görüntülerinin hepsi, şimdi bulanık bulutlar olarak görülen şeylerin, gezegenin hızlı dönüşü ile birlikte keskin özellikler olarak görünebileceğini açıklığa kavuşturabilir.
Jüpiter, aşırı hava koşullarıyla ünlüdür. Örneğin, Jüpiter'in Büyük Kırmızı Leke'sini mutlaka duymuşsunuzdur. Bu, Dünya'dan bir optik teleskopla bile görülebilecek kadar devasa bir fırtına. Ve bilimsel incelemeler için önemli olan şey, Jüpiter'in atmosferinin katmanlı bir yapıya sahip olmasıdır, tıpkı Dünya gibi. Bu da farklı katmanlardaki rüzgar hızlarının muhtemelen bu dev gezegenin çalkantılı iklimine katkı sağladığı anlamına gelir.
Bu nedenle Hueso ve diğer araştırmacılar, JWST'nin kızılötesi görüşünün gördüğü Jüpiter'in yüksek irtifa atmosfer katmanları hakkında Hubble Uzay Teleskobu'nun daha derin katmanlarında gördüğü şeyi karşılaştırmak istiyorlar. Umarız bu, bize bu vahşi Jüpiter rüzgarları hakkında oldukça net bir resim sunar.
Hubble görüntüleri, özellikle görünür ve morötesi elektromanyetik spektrumun birinci bölümleriyle ilişkilendirilir ve Jüpiter'in ekvator çevresinin genellikle nasıl göründüğü hakkında bilgi sağlamıştır. Böylece ekip, JWST'nin ekvator jet akıntısı verilerini incelemeye başlamadan önce bir başlangıç noktasına sahip olabilirdi ve jetle ilgili olmayan bölgedeki diğer fırtınalar hakkında bilgi sahibi oldu.
Michael Wong, "Webb ve Hubble'ın farklı dalga boylarının fırtına bulutlarının üç boyutlu yapısını ortaya çıkaracağını biliyorduk, ancak aynı zamanda verinin zamanlamasını kullanarak fırtınaların ne kadar hızlı geliştiğini görmeyi başardık," Berkeley Üniversitesi'nden Michael Wong, Hubble gözlemlerini yönlendiren ve yeni çalışmanın bir üyesi olan bir açıklamada söyledi.
Yani ekip açıklıyor, bu karşılaştırma, Jüpiter'deki rüzgar hızlarının yükseklikle nasıl değiştiğini anlamamıza ve kısa mesafelerde rüzgar hızı gradyanları gibi bilinen "rüzgar kesitleri"ni nasıl oluşturduğumuza yardımcı olabilir. Çok hızlı olan jet kendisi, gezegenin bulut tepelemelerinin yaklaşık 25 mil (40 kilometre) üzerindedir, bu nedenle daha düşük rüzgarlar çok daha düşük hızlara sahipse, rüzgar kesitleri muhtemelen sonuçtur.
Fletcher, "Jüpiter'in ekvator stratosferinde rüzgarlar ve sıcaklıkların karmaşık ancak tekrarlanabilir bir modeli olduğunu, bu modelin bu dalga boylarında ölçülen bulutlar ve sislerin altında olduğunu söyledi. "Bu yeni jetin gücü, bu dalgalanan stratosferik modelle bağlantılıysa, jetin önümüzdeki iki ila dört yıl boyunca oldukça farklılık gösterebileceğini umuyoruz. Gelecek yıllarda bu teoriyi test etmek gerçekten heyecan verici olacak."
