Haber: Mert Osman Erman
Ukrayna Tahıl Anlaşması. 22 Temmuz 2022 - 17 Temmuz 2023.
Kısa ömrü olan, kusurlarıyla birlikte, Rusya'nın işgali karanlığında tek diplomatik ışıktı.
Bu anlaşma sayesinde Ukrayna, Karadeniz üzerinden dünyaya tahıl ihraç etme imkanı bulmuştu.
Normalin üçte biri kadar olsa da hala 33 milyon tonluk bir tahıl ihracatı gerçekleşmişti. Ancak son aylarda durumu kötüleşmeye başlamıştı.
Rusya, deniz ablukaları ve uzun denetlemelerle rotayı yavaşlatmakla suçlandı ve anlaşma nihayetinde dayanamadı.
Geçtiğimiz hafta Moskova'nın resmi olarak geri çekilmesiyle sonuçlandı. Rusya daha sonra bir zamanlar dokunulmaması sözü verilen limanlara dönük bir füze saldırısı başlattı.
Yok edilen sitelerden biri, Ukrayna'nın en büyük üreticilerinden Kernel'e ait bir tahıl terminaliydi. Yetkililer geçtiğimiz hafta içinde 60.000 tondan fazla tahılın yok olduğunu belirtiyor.
Kernel'in CEO'su Yevhen Osypov, "Savaşın ilk iki ila üç ayında ihracatımızı durdurduk," diyor.
"Petrol ve tahıl fiyatları yüzde 50 arttı ve şimdi yine aynı şeyi görüyoruz."
Şu anda küresel tahıl stokları stabil görünse de, Rusya'nın çekilmesiyle küresel piyasalarda tahıl fiyatları, Ukrayna'ya tam ölçekli işgali olan Şubat 2022'den bu yana en yüksek oranda, yani yüzde 8 oranında arttı.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin şimdi ülkesinin "Ukrayna tahılını ticari ve bedelsiz olarak da değiştirebilecek kapasitede olduğunu, özellikle bu yıl başka bir rekor hasat beklediğimizden" söz ediyor.
Bu hafta düzenlenecek Rusya-Afrika zirvesi öncesi Kremlin web sitesinde yayınlanan bir makalede, Putin, "Rusya, Afrika'ya tahıl, gıda ürünleri, gübre ve diğer malların tedarikine yönelik enerjik çabalarına devam edecek" ifadelerini kullandı.
Her Rusya ve Ukrayna dünya tahıl ihracatçılarının arasında yer almaktadır.
Kremlin daha önce üç bölgedeki liman altyapılarına yönelik bir hedeflemeyeceğine dair anlaşmıştı, ancak bu diplomatik kalkan artık ortadan kalkmış durumda.
Hasarlı limanlar, Karadeniz üzerinden anlaşmalı bir koridor olmaması ve Rusya'nın sahil şeridinin çoğunu kontrol etmesi nedeniyle Bay Osypov'a göre Ukrayna'nın tahıl ihracat kapasitesi yüzde 50 daha azalacak.
Bu, Bay Osypov, gelecekte daha az toprakta çalışan daha az insan olacağını öngördüğü büyük bir zorluk olduğunu ifade ediyor.
Tahıl anlaşmasının ölümü Odesa'nın limanlarından çok daha ötesine uzanıyor. Şehir belediye başkanı Gennady Trukhanov, Moskova'nın sadece onlarsız hiçbir şeyin ihraç edilmeyeceğini göstermek istediğini düşünüyor ve haklı.
"En korkunç şey, hedeflerine ulaşmak için masum insanlara saldırdıklarıdır," diyor.
Orta Poltava bölgesindeki bir silonun tepesinde 40 metre yükseklikte durduğunuzda, Ukrayna'nın tahıl üretim ölçeği hakkında hiçbir şüpheniz kalmaz.
Bulunduğumuz tesis 120.000 ton taşıyabilir. Şu anda yaklaşık üçte biri dolu ve Ukrayna Karadeniz üzerinden ihracat yapamadığı sürece doldurmaya devam edecek.
Tesisi sonsuz tarımsal bir arazi çevreliyor.
Bu, aniden tahıl üretmeyi bırakamayacak bir ülkedir. Bir yerlere gitmek zorunda - veya en azından umut ediliyor.
Yulia, Kernel'deki bir laboratuvar teknisyeni olarak tahıl numunelerini bir boruya dökerek, "Mümkün olduğunca çok tahıl hasat etmemiz gerektiğine inanıyoruz," diyor.
Tahıl anlaşmasının doğuşundan önce, dünyanın en yoksul ülkelerinden bazılarının onlarca milyon insanı, Ukrayna'nın ihracat yapamaması nedeniyle açlık tehlikesi altındaydı.
On iki ay sonra, bu risk tekrar ortaya çıkmış durumda.
"Rusların muhtemelen açlığı anlamadığını düşünüyoruz," diyor Yulia. "İnsanlar açlıktan ölüyor, büyük bir arz var, ancak hiçbir neden olmaksızın onu alamıyorlar."
Moskova daha önce çekilmeyi tehdit etmişti, çoğunlukla kendi tarım ürünlerine yönelik çok sayıda kısıtlama olduğunu söyleyerek.
Ayrıca küresel bir ödeme sisteminde büyük bir bankanın yer almasını, Rus gübre şirketlerine getirilen kısıtlamaların kaldırılmasını ve gemilerinin sigorta ve yabancı limanlara tam erişimini istiyor.
Putin şimdi bu şikayetleri taleplere dönüştürdü. Ancak bunların karşılanması, Batılı yaptırımların gevşetilmesini gerektirir, ki bu hayal edilmesi zordur.
Geçen Temmuz ayında Kremlin, Ukrayna'yı doğrudan işgali nedeniyle ortaya çıkan gıda krizine "çözümün bir parçası olmak" istemek gibi görünüyordu.
Saha hayal kırıklığına uğratmış gibi görünüyor.
Tahıl anlaşmasının hala umut verici olmasına rağmen Türkiye - temel aracılarından biri Birleşmiş Milletler ile birlikte - yeniden canlandırılabileceğine inanıyor.
Öyleyse, girişim gerçekten ölü mü, varisi var mı? Ukrayna'nın ihraç etmesi için alternatif bir çözüm var mı?
Karayolu ve demiryolu Romanya ve Polonya gibi komşu ülkeler üzerinden kullanıldı, ancak Ukrayna tahılı bazen bu ülkelerin piyasalarını doldurdu ve çiftçilerin hoşnutsuzluğuna neden oldu.
Tuna Nehri de Orta Avrupa'dan geçen bir rota olarak geliştirildi ve son 12 ay içinde 2 milyon ton tahıl taşındı, bir önceki yıl ise 600.000 tondu.
Ancak her ikisi de Ukrayna'nın taşımayı umduğu miktarın yüzeyini sadece kaşıyor ve lojistik olarak çok daha pahalıdır.
Son ziyaretimde ABD Yardım Başkanı Samantha Power'a, "Avrupa'nın ekmek sepeti" olan Ukrayna'nın bu unvanının geçmişte kaldığı bir durum olup olmadığını sordum.
Hemen hemen bir milyar dolarlık bir paket açıkladığı Ukrayna için tarımsal modernizasyonu içeren yardım paketini duyurmuştu.
"Elimizden geleni yapıyoruz, ancak barışın yerine geçecek bir şey yok," diye cevapladı.
