Haber: Damla Oya Erman
Ülkenin Kralı Mohammed VI, yardım gönderen İspanya, Katar, İngiltere ve Birleşik Arap Emirlikleri'ne teşekkür ederken, yerel topluluklar üzerindeki yıkıcı etkileri hakkında hikayeler ortaya çıkıyor.
Fas'a seyahat etmeyi planlıyorsanız, hala gitmelisiniz? Ulusal yas tutulan bir ülkede tatil yapmak uygun görünmeyebilir, ancak yerel halka göre bu her zaman en iyi seçenek değil. Olaylar devam ederken Fas'a seyahat etmekle ilgili bilmeniz gerekenler işte burada.
Ülkenin hangi bölgeleri etkilendi?
Cuma gecesi meydana gelen 6.8 büyüklüğündeki depremin merkezi, Marrakeş'in 72 mil güneybatısındaki Al Haouz ilindeki High Atlas dağ silsilesindeydi ve en yüksek sayıda can kaybı yaşanan bölge burası oldu.
Deprem Marrakeş'te şiddetli bir şekilde hissedildi ve tarihi medina zarar gördü. Tatilciler için popüler olan Essaouira ve Agadir gibi sahil şehirleri de şiddetli bir şekilde hissetti, deprem Casablanca ve Fez gibi kuzeydeki şehirlere kadar hissedildi (ancak her iki şehirde veya ülkenin kuzeyinde herhangi bir zarar verilmedi).
Bu, Fas'taki son 60 yılın en ölümcül depremi oldu.
"Deprem vurduğunda birçok korku ve karmaşa yarattı. Fas depreme alışkın değil ve yerel yetkililerin tavsiyelerde bulunması biraz zaman aldı" diyor Intrepid Travel'ın Fas merkezli EMEA Genel Müdürü Zina Bencheikh. Şirket, deprem meydana geldiğinde ülkede yaklaşık 650 seyahat eden kişiye sahipti.
"Atlas Dağları ve [Marrakeş] medina dışında ülkenin çoğu şimdi normal olarak işliyor, trenler dahil taşıma ve diğer hizmetler hala hizmete devam ediyor, bunlar arasında havaalanları da var."
Marrakeş kötü hasar gördü mü?
Deprem, medina veya eski şehirde zarara neden oldu. İvana Kottosová tarafından rapor veren CNN'ye göre, şehrin kalbi olarak da hizmet veren Jemaa el-Fna Meydanı'ndaki bir camii "neredeyse tanınmaz" durumda. Üzerindeki süslü kule "neredeyse tamamen çöktü."
11 Eylül itibarıyla, Bahia Sarayı, Saadien Mezarları ve El Badi Sarayı gibi ana siteler de dahil olmak üzere Marrakeş'teki tüm tarihi anıtlar yeni bir duyuruya kadar kapalıydı.
Ancak özel müzeler, galeriler ve kuruluşlar zaten açık, aynı şekilde souklar da açık, dükkan sahipleri AFP haber ajansına ziyaretçi sayısının düşme endişeleri olduğunu söyledi.
Halka açık taşıma hizmetleri devam etti ve şimdi normal şekilde işliyor. Ve medina'daki bazı oteller yapısal hasar nedeniyle kapandı, ancak çoğu açık.
Kottosová - cumartesi gecesi Marrakeş'e vardı ve insanların şehrin parklarında uyuduğunu gördü - ziyaretçilerin rehberli turlar aldığını ve yeni bölgelerde kahve içtiğini söylüyor.
"Şu anda gelen insanlar bazı yerlerde enkaz görebilirler ama şehir durdu gibi değil. İsterseniz etkisini göz ardı edebilirsiniz." Şehrin yeni bölgeleri "dokunulmamış gibi - normal bir metropol gibi görünüyor," diyor.
Tur operatörü Inclusive Morocco'nun kurucu ortağı Bilal El Hammoumy, medinada "önemli hasar olduğunu, özellikle eski Mellah ve Yahudi Mahallesi'nde" olduğunu söylüyor.
Lüks otel El Fenn'in ortak sahibi olan otelci Vanessa Branson, medinanın "iyi olduğunu" söylüyor.
"Yapabilecek olan her iş bu hafta geri açılacak, çoğu zaten açık - çoğu otel açık, restoranlar açık ve medina'nın çoğu sokağına erişilebilir durumda, hızla enkazdan arındırıldılar" diyor.
"Majorelle Bahçeleri, Le Secret Bahçesi ve Musee Des Confluences ziyaretçileri de karşılıyor. Bazı çarşı bölgeleri biraz daha fazla kesintiye uğramış gibi görünse de, birçok tezgah zaten iş yapmaya başladı."
"Şehir, devam eden temizlik operasyonuyla meşgul, ancak binalar ve insanlar uzun bir süre boyunca yara izi taşıyacak, şehir sarsıldı, ama karıştırılmadı. Dağlar iyileşmeyi biraz daha uzun sürecektir."
Yüksek Atlas Dağları nasıl?
"Şu anda buraya (Yüksek Atlas dağlarına) gitmemeleri gerektiğini düşünmüyorum," diyor şu anda bölgede olan ve turizm merkezi köylerin tahrip olduğunu, tamamen tahrip olan yol kenarı hediyelik eşya tezgahlarını geçtiğini ve yeni evsiz insanların kamplar kurduğunu rapor eden Kottosová. "Tüm evler gitti, insanlar çadırlarda uyuyorlar," diyor. "Yolların bazıları tamamen temizlenmedi ve insani yardım dağıtmak için çok fazla trafik var."
Branson'ın kardeşi olan Virgin kurucusu Richard Branson'a ait olan lüks bir tesisi olan Kasbah Tamadot, hasar nedeniyle kapandı.
El Hammoumy'ye göre, birçok otel Yüksek Atlas Dağları'nda yapısal hasar gördü ve bazıları kapandı. Şirketi, müşterileri ziyaret etmeyi planladıkları tarihi yeniden yönlendirmeleri veya ertelemeleri için tavsiye ediyor - altyapı hasarı nedeniyle değil, aynı zamanda ilk müdahalecilere uzak bölgelere hızlı erişim sağlamak için. "İnsanlara Yüksek Atlas Dağları'nı ziyaret etmeyi bir süre beklemelerini tavsiye ederim, ancak Marrakeş'in hemen ziyaret edilebileceğini düşünüyorum," diyor, şehrin ulusal yas nedeniyle kısıtlandığını belirterek.
Ülkenin geri kalanı hakkında ne biliyoruz?
İşler yolunda. Meryem Ameziane, Fez'de tur rehberi - depremden bu yana tek bir turu iptal etmedi.
"Her gün turlarda bulunuyorum," diyor.
"Kuzey bölümü depremden etkilenmedi, şehirler arasındaki tüm yollar normal olarak işliyor. Turizm için yüksek sezonun başındayız ve işlerin normale devam edeceğini umuyoruz."
Merzouga, Skoura ve Sahra Çölü gibi popüler destinasyonlar etkilenmedi, kuzey şehirleri de dahil olmak üzere.
İnsanların seyahatlerine devam etmekten suçluluk veya utanç hissetmemeleri gerektiğini söylüyor.
"Yardım etmek isteyenlerin Fas'ı ziyaret etmesi ve ekonomiye destek olması gerekiyor, çünkü depremden etkilenen insanlara yardım etmek ve yıkılan köyleri yeniden inşa etmek için gidecek çok şeyimiz var.
"Sadece kaçınılması gereken tek bölümün Yüksek Atlas dağları olduğunu söylerim, otoritelere kurtarma sürecinde yardımcı olmak için. Aksi takdirde, Fas, ziyaretçilerle yeniden canlanmak için umuda sahiptir."
Abdelilah El Khadir, Rabat'taki Tour Hassan Sarayı otelinde ön büroda çalışan kişi, "Başka bir depremden sonra bir destinasyona gitmekle ilgili tartışmalar bazen var, ancak deprem üç gün önce vurdu ve durum şu anda sessiz," diyor.
"İşte (Rabat'ta) her şey yolunda."
Deprem Essaouira kadar uzaklarda bile hissedildi.
Yerdeki turistler için nasıl?
Havalimanları açık ve uçuşlar, Marrakeş dahil olmak üzere, her zamanki gibi devam ediyor. Yazar Anabel Dean, deprem Fez'deyken oradaydı - medinada bulunan konutu sallandı, ancak şehirde neredeyse hiç etkisi olmadığı için ertesi gün rehberli bir yemek turuna katılabildi.
"Rehberimin kırılgan olduğu açıktı, çok az uyuduğu belli oldu. Bunu yapmak zorunda değiliz dedim ama kesinlikle gitmeyi reddetti," diyor Dean.
Tezgah sahipleri hala çalışıyor ve sıcak bir şekilde onunla konuşma zamanları vardı, diyor.
Orijinal olarak planladığı gibi Marrakeş'e gitmektense, şehri terk etti ve Paris'e uçarak Rabat'a trenle gitti. İstasyon veya tren yolculuğu, üç gün önce geldiğinde farklı değildi, diyor.
Bu arada, tur operatörü Inclusive Morocco, depremden sonra onu Rabat'a yönlendirdi ve ardından Paris'e uçurdu. Şirket temsilcisi, depremden sonraki sabah arayarak onun durumunu kontrol etti. "Marrakeş'te merkezliydiler, ancak iletişim kuruyorlardı - gerçekten etkilendim," diyor.
Bencheikh, ülkenin geri kalanının normal olarak işlediğini belirtiyor, Casablanca, Fez ve Şefşavo gibi kuzey şehirlerinden turistik destinasyonlar olan Ait Benhaddou ve Dades Vadisi de dahil.
Seyahatim devam edecek mi?
Tur operatörünüzle iletişim kurun, çünkü her biri farklı bir şey yapıyor. Örneğin, Intrepid, olayların nasıl ilerleyeceğini görmek için hemen yakın kalkışları iptal etti. Şimdi 14 Eylül'den itibaren kalkışları yeniden başlatıyor, ancak turları ayarlıyor, Marrakeş medina etkinliklerini iptal ediyor ve Yüksek Atlas Dağları'na ziyaretleri yeniden yönlendiriyor.
Trekking odaklı bir tur operatörü olan World Expeditions, Yüksek Atlas Trek dışındaki tüm Fas turlarına devam etti, bu tur yeniden yönlendiriliyor. Şirket, artık seyahat etmek istemeyenler için ne olduğunu yanıtlayamadı.
Seyahat etmek istemiyorsanız, ilk başvurmanız gereken yer tur operatörünüz olmalı, böylece rezervasyonunuzu erteleme, farklı bir destinasyona değiştirme veya sadece koşullar altında size geri ödeme yapılıp yapılamayacağını görebilirsiniz. Genellikle hükümetiniz seyahatten kaçınılmasını tavsiye etmedikçe seyahat sigortası ile geri ödeme talep edemezsiniz.
Şu anda ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Fas için herhangi bir seyahat uyarısı bulunmuyor. İngiltere Dışişleri Bakanlığı seyahatten kaçınılmasını tavsiye etmiyor, bunun yerine seyahatinizin devam edip etmediğini tur operatörünüzle kontrol etmenizi tavsiye ediyor.
Ayrıca, seyahatten vazgeçmek istemeyenler için herhangi bir esneklik sağlayıp sağlamadığını görmek için havayolu şirketinizle iletişim kurun. Bazıları, eve dönmek isteyen yolcuları almak için ekstra uçuşlar da düzenliyor.
Seyahat etmeli misiniz?
Evet, diyor El Fenn'in sahibi Vanessa Branson, bu hafta sonu yeni gelenleri ağırladı (onlar "zamanında ve sorunsuzca" geldiler, diyor).
"Eğer turistler Fas'a seyahati durdururlarsa, insanların ve işletmelerin geçimini sağlayan insanlar ve işletmeler üzerinde büyük bir etkisi olacak - ziyaretçiler, umut getiriyorlar. Misafirlere Fas'ı ziyaret etmeyi sadece planlarınıza uymalarını değil, zaten yapmamışlarsa ziyaret planları yapmalarını tavsiye ederim. Burada gezinmek için bir rehber kullanmanızı tavsiye ederim."
El Hammoumy de aynı fikirde: "Ne yazık ki şimdi depremin sonuçlarını yaşayan aynı insanlar, turizm endüstrisini gelir kaynağı olarak kullanıyorlar. Bu sektör, günlük Faslılara sofraya ekmek koymanın muazzam bir desteği sağlıyor," diyor - covid pandemisinin sekteye uğradığı turizm için üç kat yıkıcı olan bu, deprem en yoğun ayında vurdu ve birçok tur lideri ve ortağı insanların bu yüzden ziyaret etmekten kaçınacaklarını düşünüyor."
Bencheikh, "Ekibimiz ve tedarikçilerimiz, insanların yerel toplulukları desteklemek için yapabilecekleri en iyi şeyin, en fazla etkilenen bölgelerden kaçınırken Fas'a seyahat etmeye devam etmek olduğunu söylüyor. Ülke, yeniden inşa ederken turizmi daha çok ihtiyaç duyacak," diyor.
Dean, insanların zaten "turizmin kaybı hakkında endişe ifade ettiğini" söylüyor.
"Rabat başkent ve Casablanca iş başkenti, ancak Fez'den (turistlerden) rezervasyon iptalleri oldu, pazarlar daha sessizdi ve gerçek endişe vardı. İlk şok ve dehşet, geleceğe yönelik endişeyle birleşiyordu."
El Hammoumy'ye göre, depremden sonra ziyaretçilerin gitmeleri gereken bir alternatif var - ülkenin kuzeyinde bulunan, Fez'in yaklaşık 90 dakika güneydoğusundaki orta Atlas dağları. Benzer adlarına rağmen, depremden etkilenmeyen bu dağlar, merkezi Atlas Berber kültürüne ve Marakeş'e benzer deneyimler sunabilirler.
"Oralar, Yüksek Atlas'ta sunulanlara benzer deneyimler sunabilen, Marakeş'ten uzaklaşmayı düşünenler için iyi bir alternatif olabilir" diyor.
Eğer giderseniz nasıl seyahat edilir?
Dean için gerçekten ülkeye kök salmış bir tur operatörü ile seyahat etmek hayati önem taşıyor. "Turistler ve yerel halk için gördükleri şeyi düşünün, neyle karşı karşıya olduklarını düşünün, verdikleri endişe karşısında şaşırdım," diyor Inclusive Morocco hakkında.
Ayrıca bir rehber kullanmanızı önerir - işte bu, depremden sonra Fez'deyken Ameziane ile dışarıdaydı.
"Meryem bana [sonraki adımlar konusunda] tavsiyelerde bulunuyordu - tehlikeyi düşünmedim çünkü her zaman kendimi onun sayesinde güvende hissettim. Tur rehberlerinin ne kadar çok ihtiyaç duyabileceğinizi düşünmezsiniz - bir felaket durumunda onlara ne kadar çok ihtiyaç duyabileceğinizi düşünmezsiniz."
İyi bir seyahat sigortası satın almak şarttır.
