Fikir üretmenin çeşitli yolları vardır. Burada birkaçını incelemeye çalışacağım. Nasıl fikir üretileceğine bir misal olması bakımından, Yrd.D

Fikir üretmenin çeşitli yolları vardır. Burada birkaçını incelemeye çalışacağım. Nasıl fikir üretileceğine bir misal olması bakımından, Yrd.Doç.Dr. Zeynep Düren’in Yönetim Bilimi Ders Notları’ndan, Prof.Dr. Reha Oğuz Türkkan’ın Kolay ve İyi Öğrenme adlı kitabından ve Stephen R. Covey’in Etkili İnsanların 7 Alışkanlığı kitabından birleştirerek aldığım beyin fırtınası denilen fikir üretme metodunu aşağıda veriyorum.

(1) BEYİN FIRTINASI METODU
Bilim ve iş adamlarından meydana gelen gruplar, beyin fırtınası (brain storming) denilen ve 1950’lerde Alex F. Osborn tarafından bulunan ve geliştirilen bu usulü, hayal gücünü geliştirmek ve problem çözmek için kullanmaktadırlar. Beyin fırtınası, üyeler tarafından çember kurulduğu zaman, isim bulma, problem seçme ve çözme, amaç tespit etme, birden çok çözüm teklifinden birini seçme ve problemin sebeplerini araştırma gibi konularda sık sık ve zevkle kullanılan eğlenceli bir usuldür.
Böyle bir gruptaki kişiler, ele aldıkları problemi çözmek için birçok fikirleri ortaya atarlar. Bunlar duygusal, kaçıkça, alaylı hatta mantıksız bile olabilirler. Bütün bu çözümler arasından bir tanesi, en uygun olarak ötekilerden ayrılır. Hatta o bir parça garip gözükse bile, onu biraz düzeltip hafifletmek, yeni bir çözüm bulmaktan muhakkak daha kolaydır.
Beyin fırtınası en az 3, en fazla 12 üyeli (bazen biraz daha kalabalık) gruplarda, Osborn tarafından 4 madde olarak tespit edilen ve Japonlar tarafından geliştirilen şu altı temel kurala uyularak uygulanır:
• Garip ve saçma bile olsa, bütün fikirler, sonuç almaya yardımcıdır, bu sebeple açıklanmalıdır,
• Ne şekilde olursa olsun, hiçbir tenkit ve yorum yapılmamalıdır.
• Beyin fırtınası oturumuna katılım, hayal kurmayı ve fikir üretmeyi teşvik eden hoş ve dostane bir havada olmalıdır.
• Açıklanan fikirler arasında benzerlik ve ortak noktalar aranmalı ve üyeler, yeni fikirleri üretebilmek için başkalarının fikirlerinde yararlanmalı.
• Her oturumda maksimum sayıda fikir üretilmelidir.
• Her üye sırası geldiğinde yalnızca bir tek fikir söylemelidir.
Şimdi öğrenebildiğimiz kadar beyin fırtınası denilen bu tatbikatta kullanılan soru sorma tekniklerini bildirelim. Fikir üretici olmak, akıllı sorulara akıllı cevaplar vermektir. Beyin bir olayın (veya şeyin) gerçekliğini ve anlamını, o şeyi sıra, yapı ve ilişki üçgenine oturtarak kavrar.
(2) SIRA/DÜZEN
Önce sıra veya düzen üzerinde duralım. Misal olarak bir makine parçasını ele alalım ve bir grup soru ile bunlara cevap arayalım.
(a) Aşama/adımlarla ilgili soru grubu
• Genişletirsem ne olur? Ya büyültürsem?
• Küçültürsem?
• Yavaşlatırsam?
• Şeklini değiştirirsem?
• Üzerine bir şeyle etki yaparsam?
• Altını üstüne, solunu sağına, içini dışına, önünü arkasına çevirirsem?
• Geliştirsem (hızını, verimini, ekonomisini)?
(b) Yayma ile ilgili soru grubu
• Zaman ve mekân içinde yayılabilir mi?
• Tekrarı yapılabilir mi?
• Yoğunlaştırılabilir mi?
• Çoğaltılabilir mi?
• Kalınlaştırılabilir mi?
• Üstüne çıkılabilir mi?
(c) Azaltma ile ilgili sorular
• Zaman ve mekân içinde daha öz hâle getirilebilir mi?
• Kısaltılabilir mi?
• Sınırlanabilir mi?
• Frekansı çoğaltılabilir mi?
• Yok edilebilir mi? (Gereksiz sayılabilir mi?)
• Hafifletilebilir mi?
(d) Şekil ile ilgili sorular
• Kaynatılabilir mi?
• Dondurulabilir mi?
• Yumuşatılabilir mi?
• Sembolik hâle getirilebilir mi?
• Soyutlanabilir mi? (Müstakil olabilir mi?)
• Parçalara ayrılabilir mi?
(e) Duyu/hissetmeyle ilgili sorular
• Görüyor mu?
• Duyuyor mu?
• Koku alıyor mu?
• Tat alıyor mu?
• Denge duygusu var mı?
• Basınç algılayabiliyor mu?
• Isı algılayabiliyor mu?
(3) YAPI “STRÜKTÜR”
Yapı kavramı farklılıklarla, zıtlıklarla ilgilidir. Temel bakış, bu şey hangi türdendir sorusunu ve genellemeyi, çapını, farkını araştırır. Yapı farklılıklarını pek çok konuda idrak ederiz; atom çekirdeğinden uzay ötesine kadar. Çeşitli bakış açılarıyla tersini, zıddını ve rakip strüktürleri düşünebiliriz. Tek bakış açısı ile düşünmeye alışmış olanlar için işte beyinlerini uyaracak ve cevap bekleyecek sorular:
(a) Adaptasyon ile ilgili sorular
• Başka bir şeye benziyor mu?
• Başka bir şeyin taklidi mi?
• Nedir?
• Ne çeşit bir şeydir?
• Aynı türden başka neler vardır?
• Ne iş görür? Ne işe yarar?
• Neye yaramaz veya neye zarar verir?
(b) “Aynı oluşla gruplaştırma” ile ilgili sorular
• Özelliği nedir?
• Üslubu/ tarzı?
• Türü?
• Tipi?
(c) Mantıklı duyarlılığı veya hissi yanı ile ilgili sorular
• Hangi şeyden yapılmıştır?
• Şekli nedir?
• Boyu?
• Sayısı?
• Duyular üzerine etkisi?
(4) İLİŞKİ/MÜNASEBET
Beyin “ilişki”yi idrak edebilmek için benzerlikler ve bağlantılar üzerinde düşünür. Tabii ayrı ayrı açılardan. Maddî şeyler için, “Neyin bir parçasıdır?” “Neye bağlıdır?” gibi sorular üzerinde durur. Hayvan, bitki ve insanlar söz konusu olunca da ırkı, ailesi, sınıfı, mesleği, milleti, ülkesi ve arkadaşları gibi ilişkileri düşünür.
Herhangi bir şeyin en azından iki özelliğinin farkına varırsak, hemen sınıflandırmaya kalkarız. Çok daha karmaşık münasebetler beynimizde ya zamanla soru şeklinde oluşur ya da hiç oluşmaz, çünkü zihnimiz değişik fikirler üretmeye göre eğitilmemiştir.
İlişkiler en iyi akıl seviyesinde fark edilir. His seviyesinde olursa da bir süre yanlış algılanabilir. Mesela yeni konuşan çocuk, annesine “anne” der ve bu kelimenin sadece kendi annesine ait olduğunu sanır. Büyüdükçe başka çocukların da “anne” sözünü kullandıklarını, fakat öz annesinden başka bir kadına da bu ismi yakıştırdıklarını anlamaya başlar. Böylelikle “benzerlik” ve “aynı olmayış” kavramları kafasında oluşur.
İlişkilerin değişik şekilleri olabileceğini düşünememek, eski kalıplara bağlı kalmak, insan beynini bilgisayarların yeknesaklığına mahkûm kılar. İlişkiler şüphesiz canlı maddeler için de düşünme konusu olur. “Her hâlükârda” şu sorular sorulabilir:
(a) Tersine çevirerek ilişki aramak
• Zıtları nedir?
• Başka yönlere çevrilip uygulanamaz mı?
• Altüst bir münasebeti olabilir mi?
(b) Bağdaşma ve bunun aksi ile ilgili sorular
• Entegre bölümleri, zaman içinde düşünürsek nelerdir?
• Parçaları nelerdir?
• Çeşitli amaçları olabilir mi?
• Bölünebilir mi?
• Çarpılabilir mi?
(c) Benzer özelliklerle düşünmek için
• Bir duygu hâli midir?
• Belki aşk/sevgi?
• Mutluluk?
• Merak?
• Öfke?
• Korku, dehşet?
• Üzüntü?
• Güzellik?
(d) Değişimle ilgili sorular
• Ne değiştirilebilir?
• Amaç olarak?
• Anlam olarak?
• Kullanım olarak?
(e) Alternatif (şık/seçenek) soruları
• Onun yerine başka bir şey konulabilir mi?
• Ya da başka parçalar, başka maddeler?
• Başka bir zamanda olabilir mi?