Havas ilmi, gizli bilgilerin araştırılması ve elde edilmesi konusunda önemli bir alandır. Taşköprizâde Ahmed Efendi'nin açıklamaları, bu ilmin derinliklerine ışık tutar.
Ona göre, gizli ilimleri elde etmenin ana yolları nefsin gücü (sihir), feleklerin yardımı (da‘vet-i kevâkib) veya semavî ve yeryüzü kuvvetlerinin mezcedilmesi (tılsım) yahut da nesnelerin gizli özelliklerinden faydalanmadır
Havas ilmi, farklı yöntemlerle gerçekleştirilebilir. Bunlar arasında okumakla (ilm-i havâs), yazmakla (nîrâncât), fiil şeklinde (rukye), bedensiz ruhlardan istifade etmek suretiyle (azâim) ve bedenlenmiş ruhların yardımı ile (ilmü’l-istihzâr) gerçekleştirilenler bulunur.
Bu yöntemlerle elde edilen gizli ilimler, insanın kendini tamamen Allah'a vermesi ve dünyevî zevklerden uzaklaşması gerektiği riyâzatıyla mümkün olur.
Kâtib Çelebi'nin açıklamaları da havas ilminin derinliğini gösterir. Ona göre, eşyaların hassaları (sempatik ve antipatik özellikleri) bilinirken, oluş sebepleri gizli kalabilir.
Bu ilimde, hurûf ilmi, efsunlar, burçlar ve yıldızlar, iklimler ve şehirler, kara ve denizler gibi farklı konuların havassı incelenir.
Sıddîk Hasan Han ise gizli ilimlerin metotlarını riyâzata dayanan Hint, Keldânî, Yunan, İbrânî-Kıptî-Arap usulleri şeklinde gruplandırır ve havas ilmini bu çerçevede ele alır.
İnsanlar bu ilimleri araştırarak, doğanın ve evrenin gizemlerini anlama yolunda önemli adımlar atabilirler.
